انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام

بازده حقوق صاحبان سهام [ROE]

نسبت درآمد خالصی(درآمد خالص به معنی مجموع سود باقی‌مانده شرکت بعد از کسر هزینه‌های عملیاتی، استهلاک یا کاهش بهای تجهیزات، سودهای پرداختی بابت وام‌ها، مالیات و سایر هزینه‌های شرکت است. سود خالص شرکت‌ها را می‌توان با مشاهده صورتحساب سود و زیان شرکت به دست آورد و معیار مهمی برای بررسی و مقایسه سودآوری شرکت‌ها در طول زمان است. از سود خالص برای محاسبه سود هر سهم یا EPS استفاده می‌شود.)که یک شرکت برای سهامدارانش ایجاد می‌کند، به کل حقوق صاحبان سهام، بازده حقوق صاحبان سهام گفته می‌شود. بازده حقوق صاحبان سهام میزان سودآوری شرکت را با آشکار کردن نحوه تولید سود آن شرکت با استفاده از سرمایه سهامداران، اندازه‌گیری می‌کند.

بازده حقوق صاحبان سهام به شکل درصدی بیان شده به شکلی که درآمد خالص شرکت تقسیم بر مجموع حقوق صاحبان سهام می شود.

در فرمول بالا درآمد خالص برای یک سال کامل مالی است و قبل از پرداخت سود سهام به سهامداران عادی و بعد از پرداخت سود سهام به سهامداران ممتاز محاسبه می‌شود. در مجموع حقوق صاحبان سهام، سهام ممتاز منظور نمی‌شود. بازده حقوق صاحبان سهـام برای مقایسه سودآوری یک شرکت با سایر شرکت ها، در یک صنعت خاص، کاربرد دارد.

یک. سرمایه گذارانی که مایل هستند تا بازده حاصل از سهام عادی را ببینند می‌توانند فرمول بالا را با کسر سود سهام ممتاز از درآمد خالص و همین‌طور کسر حقوق سهامداران ممتاز از مجموع حقوق صاحبان سهام به شکلی که در ادامه می‌آید، تغییر دهند:

دو. بازده حقوق صاحبان سهام ممکن است با تقسیم درآمد خالص بر میانگین حقوق صاحبان سهام به دست آید. به این منظور میانگین حقوق صاحبان سهام در ابتدا و انتهای دوره محاسبه می‌شود و با تقسیم درآمد خالص بر میانگین حقوق صاحبان سهام، بازده سهامداران عادی محاسبه می‌شود.

سه. همچنین این امکان وجود دارد که سرمایه گذاران تغییرات بازده حقوق صاحبان سهام برای یک دوره را محاسبه کنند. به این صورت که در ابتدا و انتهای دوره بازده حقوق سهامداران به طور مجزا محاسبه شده و با کسر این دو عدد، تغییرات بازده محاسبه شود. این کار تغییرات سودآوری شرکت را در طول یک دوره مشخص می‌کند.

- میانگین بازده حقوق صاحبان سهام در طول ۵ تا ۱۰ سال می‌تواند بینش بهتری از تاریخچه رشد شرکت، در اختیارتان قرار دهد.

انواع بازارها و تابلوهای بورس اوراق بهادار و شرایط پذیرش شرکت‌ها در آنها

اگر بخواهید یک سرمایه‌گذاری دقیق و مطمئن داشته باشید، باید بازارهایی که در‌ آنها کار می‌کنید را به خوبی بشناسید. به همین دلیل مهم است که با انواع بازارها و تابلوهای بورس اوراق بهادار تهران آشنا شوید.

امروزه بورس‌های اوراق بهادار تلاش می‌کنند تا با بهره‌گیری از توسعه فناوری اطلاعات و تکنولوژی‌های ارتباطی و از طریق اقدامات متعددی از قبیل معرفی ابزارهای جدید معاملاتی، بهره‌گیری از مراحل متنوع معاملاتی، معرفی انواع مختلف ساختارهای معاملاتی، دسته‌بندی شرکت‌ها در بازارهای مختلف و نیز ارایه اطلاعات کافی و به‌موقع و افزایش شفافیت بازار، زمینه حضور در بازار و تصمیم‌گیری آسان را برای سرمایه‌گذاران فراهم کنند. یکی از این اقدامات که در سال‌های اخیر مورد توجه بورس‌های مختلف قرار گرفته، طبقه‌بندی شرکت‌ها در بازارهای مختلف براساس معیارهای مهمی از قبیل شفافیت اطلاعات، شناوری سهام، نقدشوندگی و… است.

انواع بازارهای بورس اوراق بهادار

در اینجا به تفکیک انواع بازارها و تابلوهای بورس را بررسی می‌کنیم. از شهریور 1381 سازمان بورس اوراق بهادار تصمیم به طبقه بندی شرکت های مورد پذیرش در بازار کرد. این کار به منظور تفکیک شرکت های نقد شونده و غیر نقد شونده، ایجاد حس رقابت بین مدیران شرکت ها ودر نهایت شفاف سازی وضعیت سهام مختلف برای خریداران و فروشندگان صورت گرفت. شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار بر اساس این موارد به دو دسته بازار اول و بازار دوم طبقه‌بندی می‌شوند:

• میزان سرمایه ثبت شده

• درصد شناوری سهام

• میزان شفافیت

• سودآوری

خود بازار اول به دو زیرمجموعه با نام تابلوی اصلی و تابلوی فرعی تقسیم می‌شود.

پس گفتیم که بورس اوراق بهادار تهران دارای دو بازار اول و دوم است. بازار اول از دو تابلوی اصلی و فرعی تشكیل شده‌است. پذیرش سهام عادی در بورس، صرفاً در یكی از تابلوهای بازار اول و یا در بازار انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام دوم صورت می‌گیرد.

شرایط خاص پذیرش سهام عادی در تابلوی اصلی بازار اول بورس

اگر یک شرکت متقاضی پذیرش سهام عادی در تابلوی اصلی بازار اول باشد، باید شرایط زیر داشته باشد:

• بند یك: سهامی عام بوده و سرمایه ثبت شده آن از یك هزار میلیارد ریال كمتر نباشد.

• بند دو: تمام سرمایه آن منقسم به سهام عادی بوده و امتیاز خاصی برای بعضی سهام‌داران در نظر گرفته نشده باشد.

تبصره: سهام شركت‌هایی كه بخشی از سهام آنها دارای شرایط ویژه باشد، در صورت تأید هیئت پذیرش، با رعایت مقررات مربوطه قابل پذیرش خواهد بود.

• بند سه: حداقل 20 درصد از سهام ثبت‌شدۀ آن شناور بوده و تعداد سهامداران آن حداقل هزار نفر باشد.

• بند چهار: حداقل بايد سه سال سابقۀ فعاليت در صنعت مربوط داشته و طی اين مدت موضوع فعاليت آن تغيير نكرده باشد. همچنين از مدت مأموريت حداقل دو نفر از مديران فعلی آن، حداقل شش ماه سپری بشود.

تبصره: هيئت پذيرش میتواند سوابق قبلی فعاليت متقاضيانی را كه در اثر ادغام يا تغيير ساختار تشكيل ‌شده‌اند، مشروط بر آن‌كه منطبق با فعاليت فعلی آنها باشد به عنوان سابقه فعاليت بپذيرد. در هر صورت متقاضی بايد دارای حداقل دو‌سال سابقۀ فعاليت با ساختار فعلی باشد.

• بند پنج: در سه دورۀ مالی متوالی منتهی به پذيرش كه حداقل دو دورۀ آن سال مالی كامل باشد، سودآور بوده و همچنين چشم‌انداز روشنی از تداوم سودآوری و فعاليت شركت در صنعت مربوط وجود داشته باشد.

• بند شش: زيان انباشته نداشته باشد.

• بند هفت: براساس آخرين صورت‌های مالی سالانه مورد حسابرسی، نسبت حقوق صاحبان سهام به كل دارايی‌ها، حداقل 30 درصد باشد. در مورد متقاضيانی كه مشمول مادۀ 8 اين دستورالعمل هستند، نسبت يادشده بر مبنای ضوابط ناظر بر متقاضی، تعيين میشود.

• بند هشت: اساسنامه متقاضیی بايد منطبق با اساسنامه نمونه مصوب هيئت مديره سازمان و الزامات و شرايط تعيين‌شده توسط سازمان و ساير مراجع ذی‌صلاح، تدوين بشود.

• بند نه: سود عملياتی شركت در دو دورۀ مالی منتهی به پذيرش از كيفيت بالايی برخوردار بوده. مجموع جريان خالص وجه نقد ناشی از فعاليت‌های عملياتی آن طی اين دوره‌ها مثبت باشد.

بند نه مكرر: حداقل يك بازارگردان داشته باشد.

• بند ده: گزارش حسابرس در مورد صورت‌های مالی دو دورۀ مالی منتهی به پذيرش، عدم اظهارنظر يا اظهارنظر مردود نباشد. همچنين گزارش حسابرس مستقل و بازرس قانونی نبايد شامل بندهای ناشی از عدم انجام تعديلات در درآمدها، هزينه‌ها، سود، زيان، بدهی‌ها و تعهدات احتمالی و مغايرت در حساب‌های متقاضی باشد.

• بند يازده: دعاوی حقوقی له يا عليه شركت، دارای اثر با اهميت بر صورت‌های مالی، وجود نداشته باشد.

تبصره: در مواقعی كه شكايتی عليه شركت در حال پذيرش واصل گردد با توجه به مسئوليت سهامداران قبل از عرضه اوليه در خصوص دعاوی حقوقی مربوط به قبل از تاريخ عرضه اوليه سهام، تا زمان دريافت حكم قطعی مبنی بر رفع شكايت عليه شركت در حال پذيرش مطابق قاعده كلی زير و به تشخيص هيئت پذيرش عمل می شود:

الف- دريافت ضمانت نامه بانكی از سهامداران عمده

ب- توثيق سهام سهل البيع شركت های پذيرفته شده ديگر غير از شركت در حال پذيرش به ارزش حداقل دو برابر ارزش سهام عرضه شده و با حداقل قيمت سهام فوق در شش ماه گذشته

ج- مسدود كردن بخشی از سهام شركت در حال عرضه اوليه

• بند دوازده: به تأييد حسابرس، از سيستم اطلاعات حسابداری (از جمله حسابداری مالی و حسابداری بهای تمام شده) مطلوب و متناسب با فعاليت خود و شرايط پذيرش در بورس (از جمله توانايی تهيه و افشای اطلاعات مالی به موقع و قابل اتكاء) برخوردار باشد.

تبصره: درخصوص بند 10 و 11 ماده 6، در صورتی كه ارزش ريالی دعاوی حقوقی، ميزان مغايرت در حساب‌ها يا تعهدات و تعديلات احتمالی متقاضی از ميزان سود انباشته در زمان پذيرش و عرضه كمتر باشد، با اخذ تعهد كتبی از سهامدار/ سهامداران عمده مبنی بر عدم تقسيم سود به ميزان مبالغ فوق‌الذكر و پذيرش ضمان (جبران خسارات وارده به شركت و سهامداران) در صورت نقض اين تعهد، با تكليف به افشای ميزان تعهدات احتمالی و لحاظ تعهدات مذكور در ارزشيابی شركت، هيئت پذيرش اختيار دارد با پذيرش سهام متقاضی موافقت كند.

• ماده هفت: اعضای هيئت‌مديره و مديرعامل متقاضی دارای سابقۀ محكوميت قطعی كيفری يا تخلفاتی مؤثر طبق قوانين و مقررات حاكم بر بازار اوراق بهادار يا سوء شهرت حرفه‌ای نباشند.

• ماده هشت: چنانچه تأسيس و فعاليت متقاضی مشمول رعايت ضوابط خاص يا اخذ مجوزهای قانونی باشد، متقاضی موظف است علاوه بر رعايت مفاد اين دستورالعمل، موارد يادشده را نيز رعايت نمايد.

• ماده نه: هرگونه انتقال، به استثنای انتقالات قهری، نسبت به بيش از 50 درصد سهام متعلق به سهامداران عمده، منوط به اظهارنظر كتبی بورس و موافقت هيئت پذيرش خواهد بود.

تبصره: چنانچه سهامدار عمده در نظر داشته باشد كمتر از 50 درصد سهام خود را واگذار نمايد. لكن در نتيجه انتقال فوق خريدار سهام در زمره سهامدار عمده قرار گيرد. نقل و انتقال اينگونه سهام نيز منوط به اظهارنظر كتبی بورس و موافقت هيئت پذيرش خواهد بود.

شرايط خاص پذيرش سهام عادی در تابلوی فرعی بازار اول بورس

در ادامه بررسی انواع بازارها و تابلوهای بورس اوراق بهادار به بررسی تابلو فرعی بازار اول بورس میپردازیم. متقاضی پذيرش سهام عادی در تابلوی فرعی بازار اول به استثنای موارد زير، تابع شرايط خاص پذيرش در تابلوی اصلی بازار اول و مفاد اين دستورالعمل است:

• بند يك: سهامی عام بوده و سرمايه ثبت انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام شدۀ آن از پانصد ميليارد ريال كمتر نباشد.

• بند دو: درصد سهام شناور و تعداد سهامداران آن به ترتيب كمتر از 15 درصد سرمايۀ ثبتی و 750 نفر نباشد.

• بند سه: بر اساس آخرين صورت‌های مالی سالانۀ مورد حسابرسی، نسبت حقوق صاحبان سهام به كل دارايی‌ها، حداقل 20 درصد باشد.

• بند چهار: در دو دوره مالی منتهی به پذيرش، سودآور بوده و همچنين چشم‌انداز روشنی از تداوم سودآوری و فعاليت شركت در صنعت مربوط وجود داشته باشد.

• بند پنج: حداقل بايد سه سال سابقه فعاليت در صنعت مربوطه داشته و طی اين مدت موضوع فعاليت آن تغيير نكرده باشد. همچنين از مدت مأموريت حداقل دونفر از مديران فعلی آن، حداقل شش ماه سپری بشود.

بند پنج مكرر: حداقل يك بازارگردان داشته باشد.

• بند شش: هيئت‌پذيرش میتواند سوابق قبلی فعاليت متقاضيانی را كه در اثر ادغام يا تغيير ساختار تشكيل شده‌اند، مشروط بر آنكه منطبق با فعاليت فعلی آنها باشد به‌عنوان سابقه فعاليت بپذيرد. در هر صورت متقاضی بايد دارای حداقل دوسال سابقه فعاليت با ساختار فعلی باشد.

شرايط خاص پذيرش سهام عادی در بازار دوم بورس

متقاضی پذيرش سهام عادی در بازار دوم به استثنای موارد زير، تابع شرايط خاص پذيرش در تابلوی اصلی بازار اول و مفاد اين دستورالعمل است:

• بند يك: سهامی عام بوده و سرمايه ثبت شدۀ آن از دويست ميليارد ريال كمتر نباشد.

• بند دو: درصد سهام شناور و تعداد سهامداران آن به ترتيب كمتر از 10 درصد سرمايۀ ثبت شده و 250 نفر نباشد.

• بند سه: بر اساس آخرين صورت‌های مالی سالانۀ مورد حسابرسی، نسبت حقوق صاحبان سهام به كل دارايی‌ها، حداقل 15 درصد باشد.

• بند چهار: در يك دوره مالی منتهی به پذيرش، سودآور بوده و همچنين چشم‌انداز روشنی از تداوم سودآوری و فعاليت شركت در انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام صنعت مربوط وجود داشته باشد.

• بند پنج: حداقل يك بازارگردان داشته باشد.

• بند شش: حداقل بايد دوسال سابقه فعاليت در صنعت مربوطه داشته و طی اين مدت موضوع فعاليت آن تغيير نكرده باشد.

• بند هفت: هيئت پذيرش میتواند سوابق قبلی فعاليت متقاضيانی را كه در اثر ادغام يا تغييير ساختار تشكيل شده‌اند، مشروط بر آنكه منطبق با فعاليت فعلی آنها باشد به‌عنوان سابقة فعاليت بپذيرد. در هر صورت متقاضی بايد دارای حداقل يك سال سابقه فعاليت با ساختار فعلی باشد.

جمع بندی

در این مقاله درباره انواع بازارهای بورس اوراق بهادار توضیح دادیم. همچنین شرایط خاصی را که هر شرکت برای ورود به بازار باید داشته باشد را توضیح دادیم. اما شما فکر می‌کنید که امروزه بورس اوراق بهادار محلی برای سرمایه‌گذاری مطمئن هست؟ لطفا در قسمت نظرات، تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول

شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار بر اساس این موارد به دو دسته بازار اول و بازار دوم طبقه‌بندی می‌شوند:
میزان سرمایه ثبت شده
درصد شناوری سهام
میزان شفافیت
سودآوری
خود بازار اول به دو زیرمجموعه با نام تابلوی اصلی و تابلوی فرعی تقسیم می‌شود.

سهام در شرکت های سهامی

سهام با نام: سهام با نام به سهامی اطلاق می شود که مشخصات کامل و نام صاحب سهم در آن قید شده باشد. مطابق ماده ۴۰ قانون تجارت انتقال سهام بانام باید در دفتر ثبت شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده یا وکیل یا نماینده قانونی او باید انتقال را در دفتر مزبور امضاء کند. در مواردی که تمامی مبلغ اسمی سهم پرداخت نشده است نشانی کامل انتقال گیرنده نیز در دفتر ثبت سهام شرکت قید و به امضای انتقال گیرنده یا وکیل یا نماینده قانونی او رسیده و از نظر اجرای تعهدات ناشی از نقل و انتقال سهم معتبر خواهد بود. به طور کلی برای انتقال، امضای انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام انتقال دهنده کافی است مگر اینکه تمام مبلغ اسمی سهام، پرداخت نشده باشد

سهام بی نام: در این نوع سهام نام صاحب سهم ذکر نمی شود و دارنده مالک آن تلقی می گردد.طبق ماده ۳۹ سهام بی نام به صورت سند در وجه حامل تنظیم و مالک ، دارنده آن شناخته می شود مگر خلاف آن ثابت گردد. نقل و انتقال این گونه سهام به قبض و اقباض به عمل می آید.

سهام ممتاز: سهام ممتاز به سهامی اطلاق می شود که در مقایسه با سایر سهامها از امتیاز و اولویت برخوردارند که باید در اساسنامه شرکت منعکس و به تصویب مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام رسیده باشد.

بر اساس ماده ۴۲ هر شرکت سهامی می تواند به موجب اساسنامه و همچنین تا موقعی که شرکت منحل نشده است طبق تصویب مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام ، سهام ممتاز ترتیب دهد . امتیازات این گونه سهام و نحوه استفاده از آن باید به طور وضوح تعیین گردد.هر گونه تغییر در امتیازات وابسته به سهام ممتاز باید به تصویب مجمع عمومی فوق العاده شرکت با جلب موافقت دارندگان نصف به علاوه یک این گونه سهام انجام گیرد .

سهام موسس: مزیتی است برای موسسین شرکت و به خاطر زحمتی که در زمان تشکیل شرکت متحمل شده اند، برای ایشان پیش بینی شده است

در شرکت های سهامی اصل بر این است که هر کسی که سهم بیشتری دارد در تصمیم گیری ها حق رای بیشتری داشته باشد و در مقابل، تعهدات و منافع بیشتری را نیز متحمل گردد.

ورقه سهام

تعداد سهامی که هر صاحب سهم در شرکت دارد بر روی برگه به نام “ورقه سهم” درج می گردد و این برگه، سندی است قابل معامله

طبق ماده۲۶ مندرجات یک ورقه سهم موارد زیر می باشد:

• نام شرکت و شماره ثبت در دفتر ثبت شرکت ها
• مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار سرمایه پرداخت شده
• تعیین نوع سهم
• مبلغ اسمی سهم و مقدار پرداخت شده به حروف و عدد
• تعداد سهامی که هر ورقه نماینده ان است

گواهینامه موقت سهام

قبل از صدور ورقه سهم، شرکت می بایست به صاحبان سهام خود گواهینامه موقت سهم بدهد که در حکم سهم می باشد ولی بعد از گذشت یک سال از پرداخت مبلغ اسمی باید این گواهینامه از صاحبان گرفته و ابطال گردد و ورقه سهام به ایشان عرضه شود. در خصوص صدور گواهینامه موقت محدودیت های زمانی وجود دارد که در ذیل به شرح آن ها می پردازیم:

• تا زمانی که شرکت به ثبت نرسیده: صدور هر نوع ورقه سهم و یا گواهینامه ای ممنوع است و امضا کنندگان چنین برگه هایی در مقابل ثالث مسئول جبران خسارتند.
• تا زمانی که تمام مبلغ اسمی سهام پرداخت نشده: صدور ورقه سهام بی نام و یا گواهینامه موقت بی نام ممنوع بوده و به جای آن به تعهد کنندگان گواهینامه موقت با نام داده می شود.

انتقال سهام

اصل بر این است که کسی که خرید سهمی را تعهد نموده است، خودش مسئول پرداخت تمام مبلغ اسمی آن باشد. در صورتی که بخشی از این سهم پرداخت نشده باقی بماند و خریدار آن را به دیگری منتقل کند، شخص دوم مسئول پرداخت بقیه مبلغ باقیمانده است البته در صورتی که این انتقال صحیح و معتبر باشد!

مراحل دریافت مبلغ اسمی از صاحبان سهم از سوی شرکت

طبق ماده ۳۵ در هر موقع که شرکت بخواهد تمام یا قسمتی از مبلغ پرداخت نشده سهام را مطالبه کند باید مراتب را از طریق نشر آگهی در روزنامه‌ کثیرالانتشاری که آگهی‌های مربوط به شرکت در آن منتشر می‌شود به صاحبان فعلی سهام اطلاع دهد و مهلت معقول و متناسبی برای پرداخت مبلغ‌مورد مطالبه مقرر دارد. پس از انقضاء چنین مهلتی هر مبلغ که تأدیه نشده باشد نسبت به آن خسارت دیر کرد از قرار نرخ رسمی بهره به علاوه چهار‌درصد در سال به مبلغ تأدیه نشده علاوه خواهد شد و پس از اخطار از طرف شرکت به صاحب سهم و گذشتن یک ماه اگر مبلغ مورد مطالبه و خسارت‌تأخیر آن تماماً پرداخت نشود شرکت این گونه سهام را در صورتی که در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده باشد از طریق بورس وگرنه از طریق مزایده به‌فروش خواهد رسانید. از حاصل فروش سهم بدواً کلیه هزینه‌های مترتبه برداشت گردیده و در صورتی که خالص حاصل فروش از بدهی صاحب سهم(‌بابت اصل و هزینه‌ها و خسارت دیر کرد) بیشتر باشد مازاد به وی پرداخت می‌شود.

نمودار زیر این فرایند را بهتر نشان خواهد داد:

مطالبه مبلغ اسمی سهام

مرحله اول: نشر آگهی ⇐ سپری شدن مدت متعارف⇐عدم پرداخت⇐خسارت دیرکرد­_{+ جریمه ۴%} به مبلغ تادیه نشده

مرحله دوم: اخطار⇐مطالبه مبلغ پرداخت نشده+ خسارت⇐سپری شدن یک ماه⇐عدم پرداخت مجدد⇐ فروش در بورس در صورت پذیرش یا مزایده

ضمانت اجرای عدم پرداخت مابقی مبلغ اسمی در مهلت مقرر

طبق ماده ۳۷ در صورت عم پرداخت به موقع سهم توسط هر یک از سهام داران، حق حضور و رای ایشان در مجامع عمومی به حالت تعلیق درخواهد آمد، علاوه بر این حق دریافت سود قایل تقسیم و ارجحیت در خرید سهام را نیز از دست خواهند داد اما در صورت پرداخت پرداخت بدهی معوقه و خسارات شرکت، مجددا حقوق پیش گفته به ایشان باز می گردد.

افزایش سرمایه شرکت ها در بورس و انواع آن

افزایش سرمایه شرکت ها در بورس و انواع آن – در صورتی که از سهامدارن تازه ، بازار بورس هستید حتما دوست دارید که بدانید افزایش سرمایه چیست؟ و همچنین درباره انواع روش های افزایش سرمایه اطلاعات بیشتری بدست بیاورید. در این مطلب آموزشی که توسط تیم تولید محتوای آکادمی تخصصی پارسیان بورس تهیه شده است به بررسی کامل موضوع افزایش سرمایه و انواع آن میپردازیم.

برای مطالعه بیشتر، می‌توانید به صفحه مقالات آموزشی تحلیل بنیادی مراجعه کنید.

افزایش سرمایه چیست؟

افزایش سرمایه در شرکت‌های سهامی عبارت است از افزایش اسمی میزان سرمایه ثبت شده شرکت. به عبارت دیگر افزایش سرمایه یعنی افزایش تعداد سهام منتشره توسط شرکت‌های سهامی.

افزایش سرمایه شرکت‌ها عموماً به یکی از دو دلیل زیر است:

• تامین منابع مالی جدید برای گسترش فعالیت‌های شرکت
• اصلاح ساختار سرمایه شرکت

افزایش سرمایه شرکت ها در بورس و انواع آن

شرکتها برای اینکه بتوانند فعالیت های خود را توسعه دهند و قدرت رقابت خود را حفظ و یا افزایش دهند اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند. در برخی از مواقع نیز این کار به منظور اصلاح و بهبود ساختار مالی شرکت صورت می‌گیرد. این تامین منابع مالی جدید می‌تواند به شکل‌های مختلفی صورت پذیرد. هنگامی که یک شرکت در بورس اوراق بهادار بخواهد سرمایه خود را افزایش دهد باید تعدادی سهام جدید منتشر کند و به سهامداران بفروشد تا مبلغ مورد نیاز برای افزایش سرمایه را تأمین کند. تفاوت اصلی بین انواع روش های افزایش سرمایه،در محل تامین این منابع جدید است. در ادامه درباره انواع روش های آن بیشتر توضیح خواهیم داد.

تصویب افزایش سرمایه

مراحل تصمیم گیری برای افزایش سرمایه یه این شکل است که ابتدا هیئت مدیره نسبت به افزایش سرمایه شرکت تصمیم‌گیری نموده و این تصمیم را به عنوان یک پیشنهاد در جلسه مجمع عمومی فوق العاده به رای گیری سهامداران می‌گذارد. نکته ای که در افزایش سرمایه شرکت‌ها حائز اهمیت است، محل تامین این مبلغ است. پس از توضیحاتی در خصوص کاهش سرمایه شرکت‌ها به بیان روش های افزایش سرمایه خواهیم پرداخت.

حتما بخوانید :

انواع افزایش سرمایه

1. از محل سود انباشته (سهام جایزه)
2. از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران
3. از محل تجدید ارزیابی دارایی ها
4. به روش صرف سهام

افزایش سرمایه از محل سود انباشته

بخشی از سود سالانه شرکت‌ها در حساب سود انباشته آن‌ها ذخیره می‌شود. این مقدار از سود در زمان مناسب به عنوان افزایش سرمایه با انتشار سهام جدید به حساب سرمایه شرکت منتقل می‌شود. این اوراق جدید به نسبت دارایی سهامداران قبلی بین آن‌ها تقسیم می‌شود. به تفسیر دیگر، سودهایی که در سال‌های گذشته بین سهامداران تقسیم نشده است در جهت جبران و احیاء مخارج مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری‌های جدید و سایر عملیات شرکت به کار گرفته شده.

در مواقعی که شرکت سود انباشته مناسبی دارد، تصمیم می‌گیرد که افزایش سرمایه خود را از این روش انجام بدهد و با این کار منابع جدید مورد نیاز خود را تامین کند. پس در روش سود انباشته عملا جریان نقدینگی جدید به شرکت وارد نمی‌شود. پس به دلیل اینکه سهامداران پولی برای سهام جدید خود پرداخت نمی‌کنند به سهامی که به این روش به سهامدار تعلق می‌گیرد، سهام جایزه هم گفته می‌شود. در روش سود انباشته درصد مالکیت شما در شرکت تغییری پیدا نمی‌کند. یعنی به همان نسبت که سرمایه شرکت زیاد می‌شود تعداد سهام شما نیز افزایش پیدا می‌کند. از نظر تئوریک میزان دارایی شما نیز تغییری نمی کند، یعنی به همان نسبت که تعداد سهام شما زیاد می شود قیمت سهام کاهش پیدا می کند.

افزایش سرمایه از محل آورده نقدی

در این حالت از سهامداران خواسته میشود که مبلغ جدیدی را برای افزایش دادن سرمایه به شرکت بیاورند و با این کار حق بهره‌مندی از حق تقدم را برای خود محفوظ داشته اند.

شرکت با تصویب مجمع عمومی فوق‌العاده تصمیم می‌گیرد تا از محل آورده نقدی ، اقدام به افزایش سرمایه کند. بنابراین با توجه به اینکه افزایش سرمایه از این روش، مستلزم تأمین منابع جدید از سوی سهامداران فعلی شرکت است، شرکت حق استفاده و حضور در این افزایش سرمایه را ابتدا به سهامداران می‌دهد. به این صورت که اوراقی تحت عنوان حق تقدم سهام در اختیار سهامداران فعلی قرار می گیرد.سهامدار در مدت زمان مجاز برای معاملات این اوراق می تواند یکی از دو اقدام زیر را انجام دهد:

در مواقعی که شرکت سود انباشته مناسبی ندارد و یا می خواهد که منابع مالی جدید به شرکت وارد کند از محل آورده نقدی سهامداران اقدام به افزایش سرمایه می کند. به دلیل اینکه افزایش سرمایه از این روش، نیازمند تأمین منابع جدید از سوی سهامداران فعلی شرکت است، شرکت حق استفاده و حضور در آن را ابتدا به سهامداران شرکت می‌دهد. به این صورت که اوراقی تحت عنوان حق تقدم سهام در اختیار سهامداران فعلی قرار می گیرد. سهامدار در مدت زمان مجاز برای معاملات این اوراق که معمولا ۲ ماه است و به آن مهلت پذیره نویسی گفته می شود.

افزایش سرمایه شرکت ها در بورس و انواع آن

در این روش سهامداران به ازای هر سهم باید مبلغی را به شرکت پرداخت نمایند. این مبلغ ممکن است به اندازه ارزش اسمی هر سهم که در ایران برابر است با ۱۰۰۰ ریال است باشد و یا بیشتر از این مبلغ بوده و تا قیمت روز انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام هر سهم تعیین شود.همانطور که بیان شد معمولا در ایران از سهامداران می خواهند که به ازای هر سهم ۱۰۰تومان (ارزش اسمی) به حساب شرکت واریز کنند اما اگر این عدد بیشتر از این مبلغ باشد تحت عنوان صرف سهام در قسمت حقوق صاحبان سهام در سمت چپ ترازنامه شرکت نشان داده می شودکه بر طبق قانون تجارت حساب صرف سهام نمی تواند به عنوان سود بین سهامداران شرکت توزیع شود. به عنوان مثال چنانچه از سهامداران خواسته شود که بجای ارزش اسمی هر سهم، مبلغ ۱۲۰ تومان برای هر سهم واریز کنند، ۲۰ تومانی که مازاد بر ارزش اسمی از سهامدار دریافت میشود، به عنوان صرف سهام در نظر گرفته خواهد شد.

به جز پرداخت مبلغ اسمی هر سهم، سهامدار قبلی می تواند نسبت به فروش این اوراق در مدت زمانی که برای ان تعیین می شود اقدام نماید. اگر سهامداران به هر علتی تمایل نداشته باشند که از حق تقدم های خود استفاده کنند می توانند این اوراق را به سرمایه گذاران دیگر بفروشند که این نقل و انتقال از طریق شرکت های کارگزاری بورس اوراق بهادار و فرابورس ایران امکان پذیر است.خریداراوراق حق تقدم، بایدعلاوه بر پرداخت مبلغی که بابت حق تقدم به فروشنده می پردازند مبلغ مطالبه شده توسط شرکت را نیز به حساب شرکت واریز نماید. باید توجه داشت که معمولا مهلت استفاده از گواهی های حق تقدم در خرید سهام جدید، در یک بازه زمانی ۶۰ روزه خواهد بود.

پارسیان بورس

چنانچه سهامداران در مهلت مقرر اقدام به پذیره نویسی نکنند (یعنی مبلغ مطالبه شده توسط شرکت را واریز نکنند) و یا از فروش گواهی حق تقدم خود صرف نظر کنند، شرکت پس از اتمام دوره پذیره نویسی، گواهی های باقیمانده را به عنوان حق تقدم استفاده نشده از طریق بورس اوراق بهادار در معرض فروش عمومی (پذیره نویسی عام) قرار می دهد و پس از فروش، مبلغ حاصل از فروش را به حساب سهامداران قبلی واریز می کند. به این صورت افراد جدید می تواند حق تقدم استفاده نشده را خریداری کرده و از این طریق جایگزین سهامداران قبلی شوند.

افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی ها

در افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی ها، شرکت دارایی های ثابت مشهود خود را نظیر زمین، ساختمان، ماشین آلات و تجهیزات، سرمایه گذاری ها و … را مورد تجدید ارزیابی قرار می دهند. با این کار ارزش دارایی های شرکت در ترازنامه به روز می شود. در نتیجه از آنجایی که معادله حسابداری در ترازنامه باید برقرار باقی بماند و بدهی های شرکت نیز تغییری نکرده، سرمایه شرکت باید افزایش پیدا بکند تا این معادله برقرار بماند. در این روش نیز پولی به شرکت وارد نمی شود و فقط یک عملیات حسابداری در صورت‌های مالی شرکت رخ می دهد. در این روش نیز به همان مقدار که تعداد سهام شما افزایش پیدا می کند قیمت آن کاهش پیدا می کند، در نتیجه تغییری در دارایی شما رخ نمی دهد.

روش صرف سهام

در این روش، شرکت سهام خود را به مبلغی بیش از قیمت اسمی و از طریق پذیره نویسی به فروش رسانده و تفاوت حاصل از قیمت فروش و قیمت اسمی سهام را، به حساب اندوخته منتقل و یا در ازای آن سهام جدید، به سهامداران قبلی انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام می‌دهد.

در افزایش سرمایه به روش صرف سهام بجای انتشار سهام عادی با ارزش اسمی، پذیره نویسی سهام جدید ناشی از افزایش سرمایه به قیمت بازار انجام میگیرد. منظور از صرف سهام، اضافه ارزش سهام یعنی ما به التفاوت ارزش بازاری و اسمی سهام می‌باشد. شرکت در خصوص صرف سهام سه کار می‌توانند انجام دهند:

• انتقال اضافه ارزش به اندوخته شرکت
• تقسیم نقدی اضافه ارزش به سهامداری قبلی
• دادن سهام جدید به سهامداران انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام قبلی
• در مورد فروش هم دو کار می توانند انجام دهند
• فروش با حفظ حق تقدم
• فروش با سلب حق تقدم

آیا امکان کاهش سرمایه نیز وجود دارد؟

همانطور که امکان افزایش سرمایه برای شرکت‌ها امکان‌پذیر است، گاهی ممکن است شرکت‌ها نیازمند کاهش و تقلیل سرمایه خود باشند. کاهش سرمایه ممکن است اختیاری یا اجباری باشد.

کاهش سرمایه در موارد زیر اتفاق می‌افتد:

• شرکت از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و نتوانسته در تحقق هدف خود موفق باشد. در این شرایط با مازاد سرمایه مواجه است.
• برآورد اشتباه شرکا از سرمایه مورد نیاز نیز می تواند یکی از علل کاهش سرمایه باشد.
• شرکت سود دهی که به دلیل زیان های وارده، بخشی از سرمایه خود را از دست داده است. در این شرایط مادامی که ضرر وارده، جبران نشود امکان تقسیم سود وجود ندارد.

افزایش سرمایه شرکت ها در بورس و انواع آن

کاهش اختیاری سرمایه

چنانچه شرکت از وضعیت مطلوبی برخوردار نباشد و نتوانسته در تحقق هدف خود موفق باشد یا سرمایه کنونی شرکت به اشتباه برآورد شده باشد، بخشی از سرمایه تقلیل داده شده و به سرمایه گذاران باز گردانده می شود.

شرایط کاهش سرمایه در این موارد به قرار زیر است:

• تصویب کاهش سرمایه در مجمع عمومی فوق العاده: بر اساس ماده ۱۸۹ اصلاحی ۱۳۴۷ قانون تجارت، کاهش سرمایه با پیشنهاد هیئت مدیره شرکت، باید در مجمع عمومی فوق العاده به رای گیری سهامداران گذاشته شود.
• ارائه پیشنهاد کاهش سرمایه و توجیه لزوم آن: طبق ماده ۱۹۰ قانون تجارت اصلاحی ۱۳۴۷، پیشنهاد کاهش سرمایه به همراه توجیه لزوم کاهش سرمایه لازم است حداقل ۴۵ روز قبل از تاریخ تشکیل مجمع عمومی فوق العاده توسط هیئت مدیره به بازرس / بازرسان شرکت تحویل داده شود. علاوه بر آن گزارشی به همراه این پیشنهاد ارائه می شود که دربردارنده امور شرکت از ابتدای سال مالی جاری است. اگر در زمان ارائه این پیشنهاد، تصمیمات مجمع عمومی عادی نسبت به حساب های سال مالی قبل صورت نگرفته باشد، این گزارش شامل وضع شرکت از ابتدای سال مالی قبل تا زمان تسلیم پیشنهاد خواهد بود.
• محدودیت مبلغ کاهش سرمایه و رعایت تساوی حق شرکاء: طبق ماده ۵ لایحه قانونی ۱۳۴۷ قاانون تجارت، شرکت‌ها نمی توانند سرمایه خود را به کمتر از مبلغی که برای تشکیل آن در قانون آمده است، کاهش دهد. این مبلغ در مورد شرکت‌های سهامی عام حداقل ۵ میلیون ریال معادل ۵۰۰ هزار تومان و برای شرکت سهامی خاص حداقل یک میلیون ریال معادل ۱۰۰ هزار تومان است. علاوه بر این طبق ماده ۱۸۹ لایحه مذکور، کاهش سرمایه در صورت رعایت تساوی حقوق صاحبان سهام امکان پذیر است.

افزایش سرمایه شرکت ها در بورس و انواع آن

• کاهش سرمایه از نوع اختیاری تنها به صورت کاهش بهای اسمی سهام به نسبت مساوی است. به این معنا که کاهش سرمایه برای همه سهام شرکت اعمال می شود و نه بخشی از آن.
• حفظ حقوق بستانکاران(طلبکاران): برای آن دسته از طلبکارانی که پس از کاهش سرمایه با شرکت داد و ستد داشته اند، حقی ضایع نخواهد شد؛ اما در خصوص طلبکارانی که پیش از کاهش سرمایه به معامله با شرکت پرداخته اند، از آنجا که بخشی از سرمایه شرکت به سهامداران و شرکا بازپرداخت شده است، ضمانت طلب این بستانکاران کاهش خواهد یافت. از این رو طبق ماده ۱۹۲ لایحه اصلاحی ۱۳۴۷ قانون تجارت، در زمان کاهش سرمایه از نوع اختیاری هیئت مدیره شرکت موظف است پیش از اقدام به کاهش سرمایه، تصمیم مجمع عمومی را در خصوص کاهش سرمایه حداکثر طی مدت یک ماه در روزنامه رسمی و روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی های مربوط به تصمیمات شرکت در آن درج می شود، آگهی کند. طبق ماده ۱۹۳طلبکاران یا دارندگان اوراق قرضه که منشأ بستانکاری آنها قبل از تاریخ انتشار آخرین آگهی موضوع ماده ۱۹۲ باشد، ظرف مدت ۲ ماه از تاریخ انتشار آخرین آگهی، می توانند اعتراض خود را در مورد کاهش سرمایه شرکت، به دادگاه ارائه نمایند.

در مورد کاهش اختیاری سرمایه، طبق ماده ۱۹۶ لایحه قانونی ۱۳۴۷ قانون تجارت هیئت مدیره شرکت موظف است مراتب را طی اطلاعیه ای از طریق روزنامه کثیر الانتشاری که آگهی های مربوط به شرکت در آن درج می شود، به اطلاع کلیه صاحبان سهام رسانده و برای صاحبان سهام بانام، از طریق پست سفارشی ارسال شود.

کاهش اجباری سرمایه

اگر تقلیل سرمایه در اثر برداشت نباشد بلکه زیان های وارده به قدری باشد که نصف سرمایه شرکت از میان برود، در این صورت قانون، هیئت مدیره شرکت را موظف نموده که مجمع عمومی را دعوت نمایند تا موضوع انحلال یا بقاء شرکت مورد شور و رأی واقع شود. البته مجمع عمومی تصمیم به انتشار سهام جدید و انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام یا کاهش سرمایه و یا انحلال شرکت خواهد گرفت. این تصمیم را در هر حال مدیران شرکت مطابق مقررات قانون به اطلاع مرجع ثبت شرکت ها خواهند رسانید. هرگاه مجمع عمومی فوق العاده رأی به انحلال شرکت ندهد باید در همان جلسه با رعایت مقرراتی که برای ثبت شرکت لازم است سرمایه شرکت را به مبلغ سرمایه موجود کاهش دهند مشروط بر این که از میزان حداقلی که برای شرکت های سهامی تعیین شده کمتر انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام نباشد.

انواع اوراق بهادار در بازار سرمایه ایران

این اوراق یا موقعیت و مالکیت یک نفر را در شرکت‌های بورسی نشان می‌دهند که به نام سهام شناخته می‌شوند؛ یا نشان دهنده نوعی طلب‌کاری از یک نهاد دولتی یا شرکت هستند که در این صورت اوراق مشارکت نام می‌گیرند.

این اوراق انواع متفاوتی مانند سهام عادی، سهام ممتاز، حق تقدم، سهام جایزه، اوراق مشارکت، مشتقات، اختیار معامله، قرارداد آتی و صکوک دارند که هر کدام ارزشی مالی برای مالک خود به همراه دارند.

به هر شرکت یا نهادی که اوراق بهادار را صادر می‌کند، صادر کننده یا توزیع کننده گفته می‌شود و تمامی اوراق بهادار در بازار سرمایه به سه گروه اصلی زیر تقسیم می‌شوند:

1. اوراق بدهی
2. اوراق حقوق صاحبان سهام (سهام)
3. ابزارهای مشتقه

انواع اوراق بهادار

منظور از اوراق بدهی یا قرضه چیست؟

اوراق بدهی یا اوراق قرضه اوراقی است که شرکت صادر کننده آن متعهد می‌شود در قبال مبلغی که از خریدار دریافت کرده، مبلغ مشخصی را در دوره‌های مشخص به دارنده اوراق پرداخت کند. در نهایت و پس از پایان زمان مشخص و فرا رسیدن سررسید نیز موظف است اصل مبلغ دریافتی از خریدار اوراق را به او برگرداند.

شرکتی که این اوراق را صادر کرده در قبال مالک اوراق، موظف به پرداخت سود و اصل بهای آن است، اما صاحب اوراق مالکیتی در خود شرکت ندارد.

به دلیلی ویژگی‌ای که این اوراق دارند انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام به آن‌ها اوراق بدهی گفته می‌شود. این اوراق اغلب از طرف شرکت‌هایی که در تامین سرمایه مورد نیاز برای فعالیت‌های خود مشکل دارند، منتشر می‌شوند. این شرکت‌ها به جای اینکه از بانک وام بگیرند، از مردم پول قرض می‌گیرند و اوراق بدهی را به عنوان سندی از این بدهکاری ارائه می‌دهند. این کار در علوم مالی، تامین مالی جمعی نامیده می‌شود.

این کار شرکت‌ها باعث می‌شود هم فعالیت‌هایشان به دلیل کمبود بودجه روی زمین نماند و روز به روز پیشرفت کنند و گسترش یابند، و هم بدهکار بودن به مالکان اوراق خود نوعی سرمایه ارزشمند است که هم باعث می‌شود برای پرداخت بدهی‌هایش بیشتر تلاش کند و هم سرمایه خوبی برای خودش در آینده باقی می‌ماند.

همچنین از آنجایی که شرکت صادر کننده موظف است سود دوره‌ای مشخص به همراه اصل پول مالکان اوراق را در موعد سررسید به آن‌ها پرداخت کند، سرمایه‌گذاری در این اوراق یکی از کم‌ریسک‌ترین سرمایه‌گذاری‌هاست.

وراق بدهی انواع متفاوتی دارد که تفاوت آن‌ها در شرکت صادر کننده و یک سری جزئیات دیگر است. به عنوان مثال اوراق صکوک شرکتی، اوراق مشارکت دولتی و شرکتی، اوراق منفعت، اوراق خزانه دولتی، اوراق استصناع، گواهی سپرده، اوراق مرابحه، اوراق سلف موازی استاندارد، سهام ممتاز و اوراق بهادار وثیقه‌ای از انواع اوراق بدهی هستند.

از مهمترین انواع اوراق بدهی، اوراق مشارکت دولتی و شرکتی است و همانطور که از نامش مشخص است، سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق در یک طرح مشارکت پیدا می‌کنند.

اوراق مشارکت

اوراق بهادار با نام یا بی‌نامی است که به موجب قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت با مجوز قانون خاص یا مجوز بانک مرکزی، برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز جهت ایجاد، تکمیل و توسعه طرح‌های سودآور تولیدی، ساختمانی و خدماتی شامل منابع مالی لازم برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی توسط دولت، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و مؤسسات عام‌المنفعه و شرکت‌های وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‌های یاد شده را دارند از طریق عرضه عمومی واگذار می‌گردد.

ویژگی های اوراق مشارکت

اوراق مشارکت چند ویژگی دارند که هنگام خرید باید به آن‌ها توجه داشت:

• اوراق به صورت با نام یا بی‌نام صادر می‌شوند. اوراق بی‌نام مانند اسکناس هستند و به دارنده آن تعلق دارند. بنابراین مالک این اوراق باید آن‌ها را در جایی مطمئن نگهداری کند. برخی از بانک‌ها این اوراق را به امانت نگه می‌دارند که به این ترتیب از خطر سرقت، آتش‌سوزی و … در امان خواهند بود.
• قیمت اسمی و سررسید مشخصی دارند. بنابراین مالک اوراق در موعد سررسید همان قیمت را دریافت می‌کند.
• مبلغ بازپرداخت اصل اوراق در موعد سررسید و مبلغ سود علی‌الحساب و مقاطع زمانی آن‌ها تضمین شده است.
• این اوراق از طریق شعب بانکی که اوراق را به فروش رسانده یا بورس اوراق بهادار، خرید و فروش می‌شوند.
• مالکان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمانی که این اوراق را خریداری کرده‌اند، در سود حاصل از طرح‌های شرکت سهم دارند.
• مانند تمام بازارهای مالی دیگر که رابطه مستقیمی بین بازده و ریسک وجود دارد و با توجه به اینکه سود این اوراق تضمین شده است و ریسک ندارند، بنابراین نمی‌توان انتظار سود بالایی از آن‌ها داشت.
• سود اوراق مشارکت معاف از مالیات است و همین موضوع یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در این اوراق محسوب می‌شود.

سهام یا اوراق حقوق صاحبان سهام چیست؟

سهام یکی از مهمترین و متداول‌ترین انواع اوراق بهادار است. بیشترین حجم معاملات در بورس به معاملات سهام اختصاص دارد، طوری که برخی بورس را به بازار سهام می‌شناسند.

سهام به نسبت اوراق بدهی ریسک بیشتری دارد، اما باز هم سرمایه‌گذاران این بازار را ترجیح می دهند، چرا که از طرف دیگر، بازدهی بیشتری هم دارد.

هر سهم بیانگر میزان مالکیت یک سرمایه‌گذار در یک دارایی است. به عبارتی مالکیت یک شرکت به تعدادی سهم تقسیم می‌شود که دارندگان سهام آن شرکت به تعداد سهم‌هایی که خریداری کرده‌اند در مالکیت آن شرکت سهیم هستند. مثلا اگر کل یک شرکت یک سهم باشد و متعلق به یک نفر باشد، همان یک نفر مالک کل شرکت است. اما اگر مالکیت شرکت به 4 قسمت یا سهم مساوی تقسیم شود، می‌تواند مالکین بیشتری داشته باشد. حال اگر این شرکت با ارزش 1 میلیارد تومان، به 1000 سهم 1 میلیون تومانی تقسیم شود، می‌تواند 1000 مالک داشته باشد که همه به نسبت مساوی در مالکیت آن سهیم هستند.

با این تعاریف، شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده است و هر یک از صاحبان سهام به میزان سهمی که دارند در شرکت مسئول هستند و در سود و زیان آن سهیم خواهند بود.

شرکت سهامی خود به دو نوع سهامی خاص و سهامی عام تقسیم بندی می‌شود.

شرکت سهامی خاص چیست و به چه شرکتی سهامی خاص می گویند؟

شرکت سهامی خاص شرکتی است که همه سرمایه آن را موسسین شرکت تامین می‌کنند، بنابراین سهام آن برای عموم مردم عرضه نمی‌شود. تعداد سهام‌داران در شرکت سهامی خاص باید حداقل 3 نفر باشد و حداقل سرمایه مورد نیاز برای تاسیس شرکت سهامی خاص 1 میلیون ریال (100 هزار تومان) است.

شرکت سهامی عام چیست به چه شرکتی سهامی عام می گویند؟

شرکت سهامی عام شرکتی است که بخشی از سرمایه مورد نیاز آن از طریق عرضه سهام به عموم مردم تامین می‌شود. در این مدل شرکت‌ها تعداد سهام‌داران نباید کمتر از 5 نفر باشد. حداقل سرمایه مورد نیاز برای تاسیس شرکت سهامی عام 5 میلیون ریال (500 هزار انواع سهام اوراق حقوق صاحبان سهام تومان) است. این شرکت‌ها می‌توانند در بورس نیز ارائه شوند.

انواع سهام

1 – سهام عادی

سهام عادى یک نوع دارائى مالى است که نشان‌دهنده مالکیت در یک شرکت است. از ویژگى‌هاى سهام عادى مى‌توان حق مالکیت، مسئولیت محدود سهامداران، حق رأى و کنترل شرکت و حق تقدم در خرید سهام جدید را نام برد.

2 – سهام ممتاز

سهام ممتاز نوعی اوراق بهادار است که دارنده آن نسبت به درآمدها و دارایی‌های شرکت، حق یا ادعای محدود و معینی دارد. این نوع از سهام را به دو دلیل ممتاز می‌نامند:

سود این سهام قبل از سهام عادی پرداخت می‌شود.
در زمان انحلال شرکت یا فروش دارایی‌ها، بعد از تسویه بدهی‌های شرکت، ابتدا صاحبان سهام ممتاز حقوق خود را دریافت می‌کنند و سپس باقیمانده دارایی‌ها به صاحبان سهام عادی می‌رسد.

سهام ممتاز را اوراق بهادار ترکیبی نیز می‌نامند چون ویژگی‌های سهام عادی و اوراق قرضه را با هم دارا هستند. سهام ممتاز از نظر نداشتن سررسید و همچنین هزینه مالیاتی، شبیه سهام عادی‌اند؛ اما با توجه به دریافت سود ثابت همانند اوراق قرضه، در گروه اوراق بهادار با درآمد ثابت قرار می‌گیرند. ویژگی‌های سهام ممتاز به شرح زیر است:

سهام ممتاز برای صاحبان آن دربردارنده نوعی حق مالکیت در شرکت است.
سهام ممتاز بدون سررسید است.
شرکت انتشاردهنده الزامی ندارد دارایی‌های خود را وثیقه یا رهن این اوراق قرار دهد، زیرا سهامداران ممتاز دارای حق مالکانه هستند.
به دارندگان این سهام سود پرداخت می‌شود. پرداخت سود مستلزم این است که شرکت سود داشته باشد.
دارندگان سهام ممتاز از نظر دریافت سود سهام بر دارندگان سهام عادی حق‌تقدم دارند.
معمولاً سهام ممتاز بدون حق رأی هستند. یعنی دارندگان این سهام به هنگام انتخاب هیأت مدیره و یا سایر امور مربوط به اداره شرکت حق رأی ندارند و نمی‌توانند در تصمیم‌گیری‌های شرکت دخالت کنند.

توجه کنید که در بازار سرمایه ایران در حال حاضر سهام ممتاز وجود ندارد و سهام همه شرکت‌ها عادی است.

3 – حق تقدم سهام

صاحبان سهام عادی علاوه بر دریافت سود سهام و حق رأی دادن، حق دیگری هم دارند که آن را حق‌تقدم خرید سهام می‌نامند. معمولاً در اساسنامه‌ی شرکتها بر اساس حقوق مدنی یا فقه اسلامی قید می شود که در صورت انتشار سهام جدید برای فروش، سهامداران فعلی در خرید آن اولویت دارند. این حق، همه‌ی دارندگان سهام شرکت را که دارای حق رأی بوده و یا ادعایی بر اندوخته‌های شرکت داشته باشند، مجاز می‌نماید تا نسبت به مالکیت در سهام و پذیره‌نویسی آن اقدام نمایند. سهام منتشره قبل از عرضه برای عموم مردم، به سهامداران شرکت عرضه می‌شود.‌

از آنجا که سهامداران شرکت نیز خواهان حفظ حقوق و موقعیت خود در شرکت هستند، انتظار دارند در هنگام افزایش سرمایه و انتشار سهام جدید از سوی شرکت، نسبت به سایر خریداران اولویت داشته باشند. آنها در استفاده یا صرف‌نظر کردن از این حق، مختار هستند. اما از آنجا که معمولاً قیمت پیشنهادی فروش سهام شرکت، کم‌تر از قیمت بازار سهام است (قیمت پذیره‌نویسی معمولاً حدود 20- 15 درصد زیر قیمت بازار در زمان اعلان حق تقدم تعیین می‌شود)، سهامداران از این حق‌تقدم استفاده می‌کنند. حق‌تقدم‌های ناشی از افزایش سرمایه شرکت‌ها همانند سهام، در بورس قابل معامله است.

در صورتی که سهامدار تمایلی به دریافت سهم جدید نداشته باشد، می‌‌تواند با مراجعه به کارگزار، گواهی‌نامه حق‌تقدم خرید سهم خود را بر پایه قیمت روز بازار، به فروش برساند. حق تقدم‌ها عمر کوتاهی دارند. چنانچه سهامداران در مهلت اعلام شده، اقدام به پذیره نویسی نکنند یا از فروش گواهی حق‌تقدم صرف‌نظر کنند، شرکت پس از اتمام دوره پذیره‌نویسی، گواهی‌های مذبور را در بورس اوراق بهادار در معرض فروش قرار می‌دهد و مبلغ حاصل از فروش را پس از کسر ارزش اسمی و هزینه‌های مربوط، به حساب سهامدار واریز می‌کند. طبق عرف یا مقررات، سهامداران به‌طور مساوی مستحق دریافت سهام می‌‌باشند.

4 – سهم جایزه

زمانی که شرکت از ذخایر آزاد فراوانی برخوردار است، ممکن است بخشی از ذخایر خود را از راه انتشار سهام جایزه، در وجه سهامداران کنونی خود و به نسبت سهامی که در اختیار دارند، به سرمایه تبدیل کند. مدیران شرکت می‌توانند با انتقال بخشی از حساب ذخایر شرکت به حساب سرمایه سهمی و ثبت دفتری عملیات، این کار را انجام دهند. پس از انتشار سهام جایزه به طور معمول، قیمت سهام شرکت بسته به تعداد سهام جایزه منتشر شده در بازار سقوط می‌کند، اما از ‌آنجا که رقم سود هر سهم تغییری نمی‌کند، سهامدار شرکت که اکنون تعداد سهام او افزایش یافته است، پس از چندی با ترمیم قیمت سهام به سود دلخواهی دست پیدا می‌کند.

6 –اوراق بهادار مشتقه

یکی دیگر از انواع اوراق بهادار، اوراق مشتقه هستند. اوراق مشتقه در بازاری کاربرد دارند که معاملات آن بر اساس یک کالای فیزیکی یا دارایی پایه صورت می‌پذیرد. این دارایی پایه می‌تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد که ارزش اوراق مشتقه را تعیین می‌کنند.

انواع اوراق بهادار مشتقه

به طور کلی 4 نوع اوراق مشتقه اصلی داریم:

• قراردادهای سلف
• قراردادهای آتی
• قراردادهای اختیار معامله
• قراردادهای معاوضه

همه این اوراق مشتقه هم در بورس و هم خارج از بورس مورد معامله قرار می‌گیرند. آن گروه از اوراق مشتقه‌ای که خارج از بورس معامله می‌شوند گسترده‌تر هستند، اما شامل قانون گذاری سازمان بورس نیستند و از این جهت ریسک بیشتری نسبت به اوراق مشتقه داخل بورس دارند.

به طور کلی قراردادهای اختیار معامله به دو دسته اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می شوند.

قرارداد اختیار خرید، قراردادی است که طی آن خریدار اختیار دارد مقدار مشخصی دارایی مالی یا اوراق بهادار را در تاریخ و با مبلغی که در زمان عقد قرارداد مشخص شده خریداری کند و در مقابل فروشنده متعهد می شود دارایی یا اوراق مود نظر را در صورت مطالبه خریدار به فروش برساند.

قرارداد اختیار فروش، قراردادی است که طی آن فروشنده اختیار دارد مقدار مشخصی دارایی مالی یا اوراق بهادار را در تاریخ و با مبلغی که در زمان عقد قرارداد مشخص شده به فروش برساند و در مقابل خریدار متعهد می شود دارایی یا اوراق مود نظر را در صورت مطالبه فروشنده به خریداری کند.

قرارداد آتی

از انواع ابزارهای مشتقه به حساب می آیند. در قرارداد آتی دو طرف معامله متعهد می شوند دارایی مالی را با قیمتی معلوم و در زمانی مشخص که در زمان عقد قرارداد معین شده است، را معامله کنند. قراردادهای آتی اغلب به تحویل فیزیکی کالا یا دارایی مالی منجر نمی شوند و پیش از موعد مقرر توسط طرفین قرارداد تسویه می شوند.