شهریور پر خیر و برکت برای بورس تهران
آمارهای یک ماه فعالیت بورس ایران حکایت از آن دارند که در شهریور ماه رونق بورس
با رشد همه جانبه متغیرهای اصلی معاملات ، شاخص‌ها و ارزش جاری بازار سهام همراه
بوده است .
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، ماه گذشته در مجموع 232 سهم در تابلوی
معاملات بورس مورد دادو ستد واقع شدند که وضعیت خرید و فروش این تعداد سهام بازدهی
46/7 درصدی بورس را به ارمغان آورد. میانگین بازدهی بورس در مرداد ماه 65/5 درصد
بود.
طی ماه گذشته و در 20 روز کاری بیش از یک میلیارد و 695 میلیون برگ سهم عادی و حق
تقدم توسط 116 هزار و 727 سهامدار مورد خریداری واقع شده است.ارزش این سهام بیش از
444 میلیارد تومان است که سهامداران حقوقی و حقیقی بازار سهام یک میلیارد و 695
میلیون و 328 هزار و 415 برگ سهم را در 215 هزار و 324 دفعه خریداری کرده‌اند.
بر اساس آمارهای موجود، حجم عمده معاملات سهام مربوط به تابلوی اصلی معاملات است که
پذیرای 92 هزار و 237 سهامدار خرد و کلان بود.
سهامداران این تالار بیش از 1 میلیارد و 468 میلیون و 634 هزار سهم شرکت های تابلوی
اصلی را به ارزش بالغ بر 341 میلیارد تومان جا به جا کردند.
گزارش فارس از روند شاخص در ماه گذشته نیز حاکی است که رقم شاخص شهریور ماه نسبت به
مردادماه با رشد 98/2 درصدی به عدد 9 هزار و 501 واحد رسیده که نسبت به پایان 84 از
افزایش 44 صدم درصدی برخوردار است.
رقم شاخص کل در انتهای مردادماه 9 هزار و 236 واحد بود.
به همراه جهش شاخص کل، ارقام 4 شاخص دیگر مهم معاملات بورس پر رونق‌تر شد بورس در ماه گذشته نیز با رشد به ثبت
رسیده‌اند.
شاخص تابلوی اصلی با افزایش 32/3 درصدی و شاخص تابلوی فرعی با رشد 92/1 درصدی نسبت
به ماه گذشته حکایت از روند صعودی داشتند و شاخص مالی در شرایطی با رشد اندک 58 صدم
درصدی مواجه شد که شاخص صنعت با 22/3 درصد به ثبت رسیده است.
به همراه رشد متغیرهای اصلی معاملات و شاخص‌ها، رونق بورس ایران با افزایش ارزش
جاری که نشانه مهمی در وضعیت بازار به شمار می رود تکیمل تر شده است.
ارزش جاری بازار با فزایش 04/3 درصدی روبرو شده و از 359 میلیارد دلار فراتر رفته
است. افزایش ارزش جاری بازار ناشی از رشد قیمت سهام و ارزش جاری شرکت‌ها خصوصا"
شرکت‌های تابلوی اصلی و بزرگ بورس است.
گزارش فارس حاکی است: در ماه گذشته 35 شرکت به صورت مشروط پذیرفته شده اند اما عرضه
اولیه‌ای و پذیرش قطعی شرکتی در شهریور ماه صورت نگرفته است.
آمار تعداد کل شرکت های پذیرفته شده در بورس ایران نیز از حضور 427 شرکت خبر می دهد
که از این تعداد 179 شرکت در تابلو اصلی و 248 شرکت دیگر در تابلوی فرعی به ثبت
رسیده‌اند.
مصادیق تخلف در بازار بورس
شفافیت یکی از اصلی‌ترین مزایای سرمایه‌گذاری در بورس به شمار می‌رود. در این بازار قیمت‌ها و گزارش‌های شرکت‌ها به صورت عمومی اعلام می‌شود و در دسترس همه قرار دارد. همه می‌توانند روند قیمت‌ها را مشاهده کنند و حجم معاملات هر نماد مشخص است. با این حال در بعضی از موارد، در این بازار نیز تبانی‌هایی می‌شود و شاهد دستکاری در معاملات بورس هستیم. تمامی این رفتارها تخلف محسوب می‌شوند و شخص خاطی مشمول جریمه‌های مشخصی خواهد شد. در ادامه مصادیق تخلف در معاملات بورس معاملات بورس پر رونق‌تر شد را بررسی می‌کنیم.
تخلف در معاملات بورس چگونه انجام می‌گیرد؟
تمامی معاملات بورس به صورت یکپارچه ثبت می‌شوند و نهادهای نظارتی با دقت بازار را تحت نظر دارند. در مورد خرید و فروش‌ها و قیمت‌گذاری‌ها احتمال رخ دادن خطا بسیار کم است اما با بعضی از تکنیک‌ها و سفارش‌های نامتعارف، امکان دستکاری در قیمت‌ها وجود دارد. موارد زیر از جمله مصداق‌های تخلف و دستکاری در معاملات بورس محسوب می‌شوند:
ثبت سفارش با قیمت بالاتر یا پایین‌تر از نرخ جاری بازار و تغییر روند
سهام هر نماد، در هر روز با قیمت خاصی معامله می‌شود که به آن مظنه جاری بازار می‌گویند. در صورتی که فرد یا افرادی سفارش‌هایی در حجم زیاد، با رقمی بالاتر یا پایین‌تر از نرخ جاری ثبت کنند، روند صعودی یا نزولی قیمت‌ها تغییر خواهد کرد زیرا چنان که می‌دانید سفارش‌های با حجم بالا تاثیر بیشتری دارند.
مثال: طبق جدول زیر، بهترین قیمت فروش ۱۸۰۲۰ است که در بازه منفی سه معامله می‌شود. اگر فردی سفارشی با حجم بالا در قیمت ۱۹۴۸۰ ثبت کند، سهم را از منفی سه به مثبت پنج سوق می‌دهد. همان طور که مشاهده می‌کنید سفارش‌های فروش با قیمتهای پایین‌تر نیز ثبت شده‌اند. با این حال، سفارش‌های فرد مذکور در حجم بالا و با قیمت حداکثر آستانه مجاز ثبت می‌شود و با تغییر قیمت از منفی سه تا مثبت پنج، هشت درصد نوسان مثبت ایجاد می‌کند.
حتی اگر تغییر روند کمتر از مثالی که ذکر کردیم باشد، ممکن است ناظر بازار این گونه ثبت سفارش را تخلف بداند و با آن برخورد کند.
تغییر قیمت بازگشایی نماد (Top) و حذف سفارش در زمان پیش گشایش
قبل از بررسی این مورد، باید با مفهوم قیمت نظری گشایش آشنا شویم. ساعت ۸:۳۰ تا ۹:۰۰ در بازار بورس به سفارش‌گذاری اختصاص داده شده است. مشتریان در این ۳۰ دقیقه سفارش‌های خود را ثبت می‌کنند و معامله‌ای انجام نمی‌شود و به عبارتی، مرحله حراج ناپیوسته انجام می‌گیرد. در این مرحله می‌توان سفارشات را ویرایش یا حذف کرد اما مبادله انجام نمی‌شود. قیمت پیشنهادی خریدار و فروشنده در نظر گرفته می‌شود و در صورتی که این دو رقم با هم یکی شوند، معامله با قیمت گشایش نظری انجام خواهد گرفت.
در حقیقت، قیمت نظری گشایش (TOP) قیمتی است که سامانه معاملاتی tse با استفاده از سازوکار حراج و بر اساس سفارش‌های ثبت‌شده، برآورد و معین می‌کند. با این توضیح بدیهی است که با سفارش‌گذاری‌های هدفمند می‌توان قیمت نظری گشایش را تغییر داد و این تغییر به هر صورتی که انجام شود، تخلف محسوب خواهد شد.
در مواردی مشاهده می‌شود که در طول مدت سفارش‌گذاری قبل از شروع معاملات، مشتری برای سهمی سفارش‌چینی انجام می‌دهد و سپس همه یا بخشی از سفارش‌ها را حذف یا ویرایش می‌کند. در صورتی که این اقدام چندین بار تکرار شود، شائبه دستکاری در معاملات پدید می‌آید.
مثلا تصور کنید یک مشتری در بازه زمانی ۸:۳۵ تا ۸:۴۵ برای خرید ۵۰۰ هزار سهم در حداکثر بازه قیمتی مجاز سفارش می‌گذارد و در ساعت ۸:۵۵ سفارش خود را حذف می‌کند. این کار باعث می‌شود قیمت نظری گشایش، یعنی همان قیمت سرخطی که در پنجره عمق بازار مشاهده می‌شود، ۹ درصد کاهش یابد. (از مثبت ۴ تا منفی ۵)
حذف سفارش در پیش‌گشایش و اقدام به سفارش‌گذاری در سمت مقابل در زمان معاملات پیوسته
یکی از مصداق‌های دستکاری در قیمت‌ها، ثبت سفارش برای ترغیب دیگران است. در این روش، ابتدا یک یا چند فرد به صورت هماهنگ سفارش‌های خود را ثبت می‌کنند تا جهت معاملات را تغییر دهند. پس از این که سفارش‌های افراد دیگر ثبت شد و اقدام به معامله صورت گرفت، گروهی که قصد دستکاری در قیمت‌ها را دارند، سفارش‌های خود را حذف می‌کنند. این کار نیز عموما در مرحله پیش‌گشایش یا نیم ساعت اول یا به صورت کلی در زمان بازگشایی نماد انجام می‌شود و به دو شکل صورت می‌گیرد:
دستکاری معاملات در سمت خرید: مثلا فردی در زمان بازگشایی سهم، سفارش‌هایی با حجم بالا در کمترین حد آستانه مجاز منفی ثبت می‌کند. این کار باعث می‌شود قیمت نظری گشایش سهم از منفی ۱ به منفی ۴.۹ کاهش یابد. سپس سفارش‌های خود را حذف می‌کند و در زمان آغاز معاملات، دوباره برای خرید سهام همین نماد سفارش می‌گذارد. در این حالت خرید او با قیمت کمتری انجام می‌شود.
دستکاری معامله در سمت فروش: این حالت دقیقا برعکس مورد قبلی است. یعنی فردی در زمان بازگشایی بازار سفارش خرید با حجم سنگین و در بالاترین حد دامنه مجاز، یعنی مثبت ۵ درصد، ثبت و سپس آن را حذف می‌کند. مجددا یک سفارش در عمق مظنه سمت خرید ثبت و دوباره آن را حذف می‌کند. این کار باعث می‌شود قیمت بازگشایی افزایش یابد. سپس همین فرد در زمان آغاز معاملات، سفارش فروش ثبت می‌کند و سهام خود را با قیمت بالاتر می‌فروشد.
برای جلوگیری از ارتکاب تخلف، هنگام ثبت سفارش به نکات زیر دقت کنید:
- قیمت سفارش نمی‌تواند بیش از ۳ درصد نسبت به قیمت سرخط مقابل فاصله داشته باشد.
- قیمت سفارش بیشتر از آستانه بالای قیمت و کمتر از آستانه پایین قیمت نباشد.
- قیمت وارد شده خارج از محدوده نوسان نباشد.
پوشاندن مظنه‌های بازار با ارسال بیش از ۲ سفارش خرید یا فروش با قیمتهای متفاوت
همان طور که می‌دانید، تعداد معاملات نیز در قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد. با توجه به این نکته، برخی افراد سفارش‌های خود را تقسیم می‌کنند. مثلا به جای ثبت یک سفارش برای ۱۰۰ هزار برگه سهام، ۱۰ سفارش مجزا و هر بار برای ۱۰۰۰ سهم ثبت می‌کند. به این ترتیب تعداد معاملات در یک سهم افزایش می‌یابد و این مسئله بر قیمت‌ها اثر می‌گذارد.
ثبت سفارش با اعداد خاص ممکن است از نظر ناظر بازار حاوی پیام‌هایی باشد و تخلف محسوب شود.
گاهی دیده می‌شود که افراد بین مظنه برتر اول و دوم تعداد بالایی سفارش با حجم کم ثبت می‌کنند تا مظنه دوم را پوشش دهند. به این شکل که دیگران امکان مشاهده فاصله قیمتی را به دست نمی‌آورند و شائبه دستکاری بازار ایجاد می‌شود.
ارسال سفارش با حجم‌های نامتناسب نسبت به سایر مظنه‌ها
در این حالت، فرد یا افردای بدون در نظر گرفتن عرضه و تقاضای بازار، سفارش خرید یا فروش با حجم سنگین و با قیمت مد نظر خود قرار می‌دهند و زمانی که قیمت به حد مورد نظرشان نزدیک شد، سفارش را حذف می‌کنند.
سفارش‌چینی یا مظنه‌چینی گسترده
گاهی اوقات مشاهده می‌شود که فرد یا افرادی در قیمت‌ها یا مظنه‌های مختلف سفارش با حجم بالا ارسال می‌کنند و زمانی که قیمت آخرین معامله به هر یک از سفارش‌ها نزدیک شد، آن سفارش را حذف می‌کنند. این کار، در صورتی که به طرز محسوسی روی روند عرضه و تقاضا تاثیر بگذارد، مصداق دستکاری بازار محسوب می‌شود.
ثبت سفارش در صف‌های خرید و فروش با هدف افزایش حجم صف
در این حالت، فرد یا افرادی سفارش‌های سنگین در صف خرید یا فروش ثبت می‌کنند. زمانی که صف به سفارش نزدیک شد، آن سفارش را حذف یا ویرایش می‌کنند. طولانی کردن صف‌ها، اگر در دقایق پایانی روز معاملاتی انجام گیرد، ناظر بازار را بیشتر مشکوک می‌کند و احتمال این که تخلف محسوب شود بیشتر است.
انجام معامله بدون تغییر مالکیت نهایی
انجام معاملات تغییر مالکیت نهایی، ممکن است در راستای تغییر قیمت‌ها صورت گرفته باشد. همچنین ممکن است فرد یا افرادی بخواهند با این روش رونق یا رکود بازار را به دیگران القا کنند. این کار نیز یکی از مصادیق دستکاری بازار محسوب می‌شود.
نکته: معامله یک فرد با خود ممنوع است و قطعا تخلف محسوب می‌شود.
انجام معاملات هماهنگ در راستای تغییر قیمت‌ها
روندهای بازار بورس بر اساس عرضه و تقاضا حرکت می‌کند. با انجام معاملات هماهنگ‌شده و هدفمند، می‌توان روندها و قیمت‌ها را دستکاری کرد. این کار تخلف محسوب می‌شود و ناظر بازار با آن برخورد می‌کند. موارد زیر از جمله مصداق‌های معاملات هماهنگ هستند:
- ایجاد رقابت کاذب و هماهنگ‌شده که باعث افزایش یا کاهش قیمت سهام شود.
- استفاده از هر ابزار یا امکانات غیرمجاز اعم از سخت‌افزاری و نرم‌افزاری که موجب از بین رفتن رقابت سالم و منصفانه بین کارگزاران شود.
- خرید یا فروش سهام شرکت‌های با سرمایه، سهم شناور یا حجم مبنای پایین توسط یک یا چند کد معاملاتی مشخص و افزایش یا کاهش قیمت‌ها از این طریق
- هر گونه معامله ساختگی بر خلاف اصول متعارف و گریز از محدودیت‌های مقرراتی بازار
- تحریک طرف عرضه یا تقاضا از یک سو و پر کردن تمام یا بخشی از حجم مبنا یا خرید و فروش ورقه بهادار از سوی دیگر
نکته: طبق دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات اوراق بهادار در فرابورس ایران، سهامدار یا سهامداران عمده که مالکیت ۱ تا ۲۵ درصد از سهام یک ناشر در بازار پایه فرابورس را دارند، برای عرضه هر مقدار از سهام خود در بازار عادی باید از کمیته درج تاییدیه دریافت کنند. همچنین عرضه سهام توسط سهامدار یا سهامداران عمده ناشر در بازار بلوك بازار پایه فرابورس، تنها با دریافت تاییدیه کمیته درج و حسب مورد ارائه تعهد خریدار یا خریداران جدید مبنی بر این که سهام خود را با هر تعداد اوراق بهادار، صرفا بر اساس روش مورد تایید کمیته درج عرضه می‌کنند، امکان‌پذیر است. در صورتی که این ماده قانونی رعایت نشود، مدیر عامل فرابورس می‌تواند معاملات را تایید نکند.
دستکاری در معاملات بورس چه عواقبی دارد؟
همان طور که اشاره کردیم، تمامی این تخلفات مشمول جریمه خواهند شد. در حالت کلی، هر رفتار و اقدامی که به فضای شفاف و منصفانه بازار آسیب برساند، تخلف محسوب می‌شود و ممکن است منجر به مسدود شدن دسترسی مشتریان در بورس شود. نهادها و واحدهای نظارتی همواره بازار را تحت نظر دارند و با استفاده از الگوریتم‌های شناسایی، سفارشات را رصد می‌کنند. در صورتی که یک تخلف شناسایی شود، نهاد ناظر دستوری مبنی بر مسدود‌سازی یا تذکر به مشتری را به کارگزاری ابلاغ می‌کند. در ادامه نمونه متن تذکری که برای مشتریان خاطی ارسال می‌شود را مشاهده می‌کنید:
به علت مغایر بودن سفارشات ارسالی شما با قوانین در نماد دتوزیع در تاریخ ۰۶/۰۷/۹۹ و دستور کتبی نظارت شرکت فرابورس وفق تبصره ماده ۱۲ دستورالعمل اجرایی معاملات برخط مبنی بر وجود شواهد و قرائن بر نقض قوانین و مقررات و یا ایجاد مخاطره در شفافیت و منصفانه بودن بازار به دلیل حذف سفارش فروش خود در پیش‌گشایش، در صورت تکرار این امر دسترسی سفارش‌گذاری آنلاین شما در نمادهای فرابورسی تا اطلاع ثانوی مسدود خواهد گردید. لطفا سفارشات خود را طبق قوانین و موازین معاملاتی ثبت نمایید.»
جرم دستکاری در قیمت بازار یا price manipulation crime در قانون نیز دیده شده و در بند ۳ ماده ۴۶ قانون بورس و اوراق بهادار مصوب آذرماه ۱۳۸۴ به آن اشاره شده است. در این ماده قانونی «هر شخصی که اقدامات وی نوعا منجر به ایجاد ظاهری گمراه‌کننده از روند معاملات یا ایجاد قیمتهای کاذب یا اغوای اشخاص به انجام معاملات اوراق بهادار شود» متخلف محسوب می‌شود. مجازات مربوط به این جرم نیز در همین ماده قانونی ذکر شده است. در مواردی که تخلفات سنگین‌تر باشد و اثر منفی بیشتری بر بازار داشته باشد، به تذکر و مسدود کردن دسترسی بسنده نخواهد شد. البته حقوق‌دانان جرم دستکاری قیمت‌ها را یک جرم مرکب می‌دانند که ابعاد مختلف و گستره وسیعی دارد و پیچیدگی بازار نیز باعث می‌شود تحلیل این جرم مشکل باشد.
مجازات پیش‌بینی شده در ماده ۴۶ قانون بورس و اوراق بهادار به این شرح است:
- سه ماه تا یک سال حبس تعزیری
- یا پرداخت جزای نقدی معادل ۲ تا ۵ برابر سود به دست آمده یا زیان متحمل‌نشده
- یا هر دو مورد
سخن آخر
مصادیق دستکاری معاملات در بازار بورس را با هم بررسی کردیم و شکل‌ها و حالت‌های مختلف سفارش‌ها و معاملات ساختگی و هدفمند را مشاهده کردیم. لازم است فعالان و معامله‌گران بورس توجه داشته باشند که ناظر بازار وضعیت معاملات و سفارش‌ها را کاملا تحت نظر دارد و در صورت مشاهده هر یک از مصداق‌های ذکرشده، با فرد یا افراد متخلف برخورد می‌کند تا بورس یک فضای امن و منصفانه برای فعالیت‌های اقتصادی مولد باقی بماند. با استفاده از خدمات آموزش بورس می‌توانید بدون تخلف و از راه‌های صحیح و اصولی، به کسب سود از بازار بپردازید.
تغییر سهام سهامداران عمده / معاملات کم رونق اما اصولی
بازار بورس تهران معاملات خود را متعادل‌تر از روز گذشته اما بی رمق و کم حجم آغاز کرد، در مجموع از قدرت تقاضای بهتری نسبت به روز گذشته برخوردار بود. با گذر از نیمه اول قدرت خریداران رفته رفته کاهش پیدا کرد تا شاخص کل که با هزارو 540 واحد رشد همراه بود، عقب نشینی کند و با رشد 223 واحدی در ارتفاع 1 میلیون و 379 هزار واحد بایستد. شاخص هموزن نیز پس از کاهش ارتفاع در مدار صعودی قرار گرفت و با رشد 361 واحدی همراه بود اما این رشد پایدار نبود و سرانجام با 52 واحد رشد نسبت به روز گذشته در جایگاه 363 هزار واحد به کار خود پایان داد.
نمادهای «فملی» «فولاد» « شبندر» « کچاد» « کگل» بیشترین نقش را در سبز بودن شاخص بر عهده داشتند و در مقابل نمادهای « فخوز» « شپدیس» « فارس» از تأثیرگذاران منفی در بازار امروز بودند.
شاخص فرابورس نیز با 2 واحد افت همراه بود و در سطح 18 هزار و 660 واحد به کار خود پایان داد.
نمادهای «شگویا» « زاگرس» « هرمز» « بپاس» « حآفرین» تأثیرگذاران منفی بر شاخص فرابورس بودند و در مقابل نماد «کگهر» «شبصیر» «شجم» «توریل» «رنیک» نمادهای مثبت در فهرست نمادهای تاثیرگذار بر شاخص بودند.
نمادهای «خودرو» «فملی» «شبندر» «خپارس» «فولاد» «خساپا» پرتراکنش‌ترین نمادهای بازار بورس و نمادهای «فرابورس» «گدنا» «توسن» «حآفرین» «فجهان» «مدیریت» نمادهای پر تراکنش بازار امروز فرابورس بودند.
در بین صنایع بازار بیشترین ارزش معاملات به گروه‌های «خودرو و ساخت قطعات» « محصولات شیمیایی » « فلزات اساسی» «محصولات غذایی» اختصاص داشت و در بین شرکت‌ها نیز، نمادهای «خودرو» «خنصیر» «کدما» «حآفرین» «خاور» «فملی» «فولاد» «شبندر» بیشترین ارزش معاملات را به نام خود ثبت کردند. در این میان نمادهای « خاور » «خودرو» «خپارس» «خساپا» « حآفرین» «خگستر» «وتجارت» بیشترین حجم معاملات را شاهد بودند.
در بین صنایع بازار بیشترین ورود پول حقیقی به گروه‌های «حمل و نقل، انبارداری و ارتباطات» «هتل و رستوران» اختصاص داشت و در مقابل بیشترین خروج پول حقیقی را گروه‌های « فلزات اساسی» «محصولات شیمیایی» «بانکها و موسسات اعتباری» به نام خود ثبت کردند.
برای خواندن مصاحبه با کارشناسان روی گفتگو و مصاحبه کلیلک کنید.
گزارشات روزانه‌ی بازار سرمایه در گزارش روز بخوانید.
مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها چیست؟ آموزش بورس را در مقالات آموزشی بخوانید.
شدیدترین سقوط بورس تهران در سال 1387
بورس اوراق بهادار تهران فعالیت خود را در سالی که گذشت، با شاخص کل 10 هزار و 80 واحدی آغاز کرد و همزمان با بالا رفتن قیمت جهانی فلزات و نفت، در تیرماه شاخص کل به بیش از 12 هزارو 900 واحد رسید، رقمی که فعالان بازار سرمایه را به شکسته شدن رکورد بازار سهام در سال 1383 امیدوار کرد.
بحران جهانی اقتصاد
اما نه تنها شاخص کل قیمت سهام به رکورد 13 هزار و 800 واحدی نرسید، بلکه با گسترش دامنه بحران جهانی اقتصاد، ارزش جاری بازار سرمایه ایران که به بیش از 75 میلیارد دلار رسیده بود، در سرازیری افتاد.
بدین ترتیب بورس جزیره ای ایران که ارتباطی با سایر بازارهای مالی جهان ندارد، به طور غیر مستقیم از رکود اقتصاد جهانی متاثر شد.
در مجموع داد و ستدهای سال 87 شاخص قیمت سهام شرکت های صنعتی نزدیک به یکهزار و 800 واحد و شاخص مالی 330 واحد نزول کرد.
در نیمه دوم سال 87 بورس تهران، با وجود تلاش مدیران بورس برای جلوگیری از بازگشایی نماد معاملاتی شرکتهایی که پیش بینی سود خود را کاهش داده بودند، اکثر روزهای فعالیت بازار سهام با افت شاخص کل به پایان رسید.
پادکست چشم‌انداز بامدادی رادیو بی‌بی‌سی – دوشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۱
بدین ترتیب مقاومت شاخص کل برای حفظ سطح روانی 10 هزار واحد شکسته شد و شاخص کل در محدوده 8 هزار واحد بالا و پایین شد.
در این میان نماد معاملاتی شرکت مخابرات ایران که بیش از چهار ماه متوقف ماند، شرکتی که پیش بینی سود خود را به شدت کاهش داده بود. با بازگشایی نماد معاملاتی این شرکت در سه روز مانده به پایان معاملات بورس تهران، شاخص کل وارد محدوده هفت هزار واحدی شد.
پیش از این نیز عرضه سهام اولین بانک دولتی مشمول خصوصی سازی با استقبال چندانی از سوی بخش خصوصی مواجه نشده بود.
چشم انداز انتخابات
البته تحلیلگرانی که با عینک اقتصاد سیاسی به تحولات بورس تهران نگاه می کنند، بر این باورند که بازار در نیمه دوم سال تحت تاثیر آغاز رقابت های انتخاباتی دور دهم ریاست جمهوری نیز بود.
بر پایه این تحلیل، سرمایه گذاران پیام امیدوار کننده ای از رقابت نامزدها دریافت نکردند.
به عقیده این تحلیلگران، با انصراف محمد خاتمی، رییس جمهوری سابق اصلاح طلب از ادامه رقابت ها انتخاباتی، در عمل دو نامزد مطرح یعنی محمود احمدی نژاد و میر حسین موسوی، نخست وزیر دوران جنگ، نسبتی با اقتصاد بازار و آزاد ندارند.
در طول نزدیک به چهار سالی که از دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد می گذرد، شاخص کل بورس تهران بیش تر برای حفظ سطح روانی 10 هزار واحد جنگیده، ولی گویا دیگر انرژی آن در حال اتمام است.
بدین ترتیب بازار سرمایه ایران در طول سال 87 با نزدیک به پنج هزار واحد افت، بزرگ ترین سقوط شاخص کل را تجربه کرد.
دیدگاه بدبینها و خوش بینها
گروهی از تحلیلگران اقتصادی این اتفاق را از شگفتی های اقتصاد ایران می دانند، اقتصادی که چهار سال رونق نفتی را تجربه کرده ولی در بازار سرمایه آن انباشتی صورت نگرفته است.
به عقیده آنها، اقتصاد ایران در سال جدید نیز با توجه به افت شدید قیمت نفت و بودجه 88 چندان افق روشنی ندارد.
در مقابل، خوشبین های بازار معتقدند دیگر بورس سهام تهران به نقطه صفر خود نزدیک شده و زمان آن رسیده که با تصمیم گیری درست خرید سهام آغاز شود. قیمتهای نزدیک به 100 تومان آن هم برای شرکتهایی که دورنمای تاریکی برای فعالیت ندارند، قطعا پتانسیل سوددهی بالایی دارد.
اما بدبین ها همچنان نگران نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال 88 و آینده اقتصاد ایران هستند و بر این باورند که خریدها را باید به بعد از انتخابات موکول کرد. اما خوشبینها می گویند بورس، بازار ریسک است و کهنه کارهای بازار، از بدبینی خیری ندیده اند. به هر حال بازارهای موازی بورس تهران از جمله مسکن در خواب فرو رفته اند و با این قیمتهای ارزان سهام چه بسا در سال 88 ارزش سهام رشد خیره کننده ای بیابد.
مصادیق تخلف در بازار بورس
شفافیت یکی از اصلی‌ترین مزایای سرمایه‌گذاری در بورس به شمار می‌رود. در این بازار قیمت‌ها و گزارش‌های شرکت‌ها به صورت عمومی اعلام می‌شود و در دسترس همه قرار دارد. همه می‌توانند روند قیمت‌ها را مشاهده کنند و حجم معاملات هر نماد مشخص است. با این حال در بعضی از موارد، در این بازار نیز تبانی‌هایی می‌شود و شاهد دستکاری در معاملات بورس هستیم. تمامی این رفتارها تخلف محسوب می‌شوند و شخص خاطی مشمول جریمه‌های مشخصی خواهد شد. در ادامه مصادیق تخلف در معاملات بورس را بررسی می‌کنیم.
تخلف در معاملات بورس چگونه انجام می‌گیرد؟
تمامی معاملات بورس به صورت یکپارچه ثبت می‌شوند و نهادهای نظارتی با دقت بازار را تحت نظر دارند. در مورد خرید و فروش‌ها و قیمت‌گذاری‌ها احتمال رخ دادن خطا بسیار کم است اما با بعضی از تکنیک‌ها و سفارش‌های نامتعارف، امکان دستکاری در قیمت‌ها وجود دارد. موارد زیر از جمله مصداق‌های تخلف و دستکاری در معاملات بورس محسوب می‌شوند:
ثبت سفارش با قیمت بالاتر یا پایین‌تر از نرخ جاری بازار و تغییر روند
سهام هر نماد، در هر روز با قیمت خاصی معامله می‌شود که به آن مظنه جاری بازار می‌گویند. در صورتی که فرد یا افرادی سفارش‌هایی در حجم زیاد، با رقمی بالاتر یا پایین‌تر از نرخ جاری ثبت کنند، روند صعودی یا نزولی قیمت‌ها تغییر خواهد کرد زیرا چنان که می‌دانید سفارش‌های با حجم بالا تاثیر بیشتری دارند.
مثال: طبق جدول زیر، بهترین قیمت فروش ۱۸۰۲۰ است که در بازه منفی سه معامله می‌شود. اگر فردی سفارشی با حجم بالا در قیمت ۱۹۴۸۰ ثبت کند، سهم را از منفی سه به مثبت پنج سوق می‌دهد. همان طور که مشاهده می‌کنید سفارش‌های فروش با قیمتهای پایین‌تر نیز ثبت شده‌اند. با این حال، سفارش‌های فرد مذکور در حجم بالا و با قیمت حداکثر آستانه مجاز ثبت می‌شود و با تغییر قیمت از منفی سه تا مثبت پنج، هشت درصد نوسان مثبت ایجاد می‌کند.
حتی اگر تغییر روند کمتر از مثالی که ذکر کردیم باشد، ممکن است ناظر بازار این گونه ثبت سفارش را تخلف بداند و با آن برخورد کند.
تغییر قیمت بازگشایی نماد (Top) و حذف سفارش در زمان پیش گشایش
قبل از بررسی این مورد، باید با مفهوم قیمت نظری گشایش آشنا شویم. ساعت ۸:۳۰ تا ۹:۰۰ در بازار بورس به سفارش‌گذاری اختصاص داده شده است. مشتریان در این ۳۰ دقیقه سفارش‌های خود را ثبت می‌کنند و معامله‌ای انجام نمی‌شود و به عبارتی، مرحله حراج ناپیوسته انجام می‌گیرد. در این مرحله می‌توان سفارشات را ویرایش یا حذف کرد اما مبادله انجام نمی‌شود. قیمت پیشنهادی خریدار و فروشنده در نظر گرفته می‌شود و در صورتی که این دو رقم با هم یکی شوند، معامله با قیمت گشایش نظری انجام خواهد گرفت.
در حقیقت، قیمت نظری گشایش (TOP) قیمتی است که سامانه معاملاتی tse با استفاده از سازوکار حراج و بر اساس سفارش‌های ثبت‌شده، برآورد و معین می‌کند. با این توضیح بدیهی است که با سفارش‌گذاری‌های هدفمند می‌توان قیمت نظری گشایش را تغییر داد و این تغییر به هر صورتی که انجام شود، تخلف محسوب خواهد شد.
در مواردی مشاهده می‌شود که در طول مدت سفارش‌گذاری قبل از شروع معاملات، مشتری برای سهمی سفارش‌چینی انجام می‌دهد و سپس همه یا بخشی از سفارش‌ها را حذف یا ویرایش می‌کند. در صورتی که این اقدام چندین بار تکرار شود، شائبه دستکاری در معاملات پدید می‌آید.
مثلا تصور کنید یک مشتری در بازه زمانی ۸:۳۵ تا ۸:۴۵ برای خرید ۵۰۰ هزار سهم در حداکثر بازه قیمتی مجاز سفارش می‌گذارد و در ساعت ۸:۵۵ سفارش خود را حذف می‌کند. این کار باعث می‌شود قیمت نظری گشایش، یعنی همان قیمت سرخطی که در پنجره عمق بازار مشاهده می‌شود، ۹ درصد کاهش یابد. (از مثبت ۴ تا منفی ۵)
حذف سفارش در پیش‌گشایش و اقدام به سفارش‌گذاری در سمت مقابل در زمان معاملات پیوسته
یکی از مصداق‌های دستکاری در قیمت‌ها، ثبت سفارش برای ترغیب دیگران است. در این روش، ابتدا یک یا چند فرد به صورت هماهنگ سفارش‌های خود را معاملات بورس پر رونق‌تر شد ثبت می‌کنند تا جهت معاملات را تغییر دهند. پس از این که سفارش‌های افراد دیگر ثبت شد و اقدام به معامله صورت گرفت، گروهی که قصد دستکاری در قیمت‌ها را دارند، سفارش‌های خود را حذف می‌کنند. این کار نیز عموما در مرحله پیش‌گشایش یا نیم ساعت اول یا به صورت کلی در زمان بازگشایی نماد انجام می‌شود و به دو شکل صورت می‌گیرد:
دستکاری معاملات در سمت خرید: مثلا فردی در زمان بازگشایی سهم، سفارش‌هایی با حجم بالا در کمترین حد آستانه مجاز منفی ثبت می‌کند. این کار باعث می‌شود قیمت نظری گشایش سهم از منفی ۱ به منفی ۴.۹ کاهش یابد. سپس سفارش‌های خود را حذف می‌کند و در زمان آغاز معاملات، دوباره برای خرید سهام همین نماد سفارش می‌گذارد. در این حالت خرید او با قیمت کمتری انجام می‌شود.
دستکاری معامله در سمت فروش: این حالت دقیقا برعکس مورد قبلی است. یعنی فردی در زمان بازگشایی بازار سفارش خرید با حجم سنگین و در بالاترین حد دامنه مجاز، یعنی مثبت ۵ درصد، ثبت و سپس آن را حذف می‌کند. مجددا یک سفارش در عمق مظنه سمت خرید ثبت و دوباره آن را حذف می‌کند. این کار باعث می‌شود قیمت بازگشایی افزایش یابد. سپس همین فرد در زمان آغاز معاملات، سفارش فروش ثبت می‌کند و سهام خود را با قیمت بالاتر می‌فروشد.
برای جلوگیری از ارتکاب تخلف، هنگام ثبت سفارش به نکات زیر دقت کنید:
- قیمت سفارش نمی‌تواند بیش از ۳ درصد نسبت به قیمت سرخط مقابل فاصله داشته باشد.
- قیمت سفارش بیشتر از آستانه بالای قیمت و کمتر از آستانه پایین قیمت نباشد.
- قیمت وارد شده خارج از محدوده نوسان نباشد.
پوشاندن مظنه‌های بازار با ارسال بیش از ۲ سفارش خرید یا فروش با قیمتهای متفاوت
همان طور که می‌دانید، تعداد معاملات نیز در قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد. با توجه به این نکته، برخی افراد سفارش‌های خود را تقسیم می‌کنند. مثلا به جای ثبت یک سفارش برای ۱۰۰ هزار برگه سهام، ۱۰ سفارش مجزا و هر بار برای ۱۰۰۰ سهم ثبت می‌کند. به این ترتیب تعداد معاملات در یک سهم افزایش می‌یابد و این مسئله بر قیمت‌ها اثر می‌گذارد.
ثبت سفارش با اعداد خاص ممکن است از نظر ناظر بازار حاوی پیام‌هایی باشد و تخلف محسوب شود.
گاهی دیده می‌شود که افراد بین مظنه برتر اول و دوم تعداد بالایی سفارش با حجم کم ثبت می‌کنند تا مظنه دوم را پوشش دهند. به این شکل که دیگران امکان مشاهده فاصله قیمتی را به دست نمی‌آورند و شائبه دستکاری بازار ایجاد می‌شود.
ارسال سفارش با حجم‌های نامتناسب نسبت به سایر مظنه‌ها
در این حالت، فرد یا افردای بدون در نظر گرفتن عرضه و تقاضای بازار، سفارش خرید یا فروش با حجم سنگین و با قیمت مد نظر خود قرار می‌دهند و زمانی که قیمت به حد مورد نظرشان نزدیک شد، سفارش را حذف می‌کنند.
سفارش‌چینی یا مظنه‌چینی گسترده
گاهی اوقات مشاهده می‌شود که فرد یا افرادی در قیمت‌ها یا مظنه‌های مختلف سفارش با حجم بالا ارسال می‌کنند و زمانی که قیمت آخرین معامله به هر یک از سفارش‌ها نزدیک شد، آن سفارش را حذف می‌کنند. این کار، در صورتی که به طرز محسوسی روی روند عرضه و تقاضا تاثیر بگذارد، مصداق دستکاری بازار محسوب می‌شود.
ثبت سفارش در صف‌های خرید و فروش با هدف افزایش حجم صف
در این حالت، فرد یا افرادی سفارش‌های سنگین در صف خرید یا فروش ثبت می‌کنند. زمانی که صف به سفارش نزدیک شد، آن سفارش را حذف یا ویرایش می‌کنند. طولانی کردن صف‌ها، اگر در دقایق پایانی روز معاملاتی انجام گیرد، ناظر بازار را بیشتر مشکوک می‌کند و احتمال این که تخلف محسوب شود بیشتر است.
انجام معامله بدون تغییر مالکیت نهایی
انجام معاملات تغییر مالکیت نهایی، ممکن است در راستای تغییر قیمت‌ها صورت گرفته باشد. همچنین ممکن است فرد یا افرادی بخواهند با این روش رونق یا رکود بازار را به دیگران القا کنند. این کار نیز یکی از مصادیق دستکاری بازار محسوب می‌شود.
نکته: معامله یک فرد با خود ممنوع است و قطعا تخلف محسوب می‌شود.
انجام معاملات هماهنگ در راستای تغییر قیمت‌ها
روندهای بازار بورس بر اساس عرضه و تقاضا حرکت می‌کند. با انجام معاملات هماهنگ‌شده و هدفمند، می‌توان روندها و قیمت‌ها را دستکاری کرد. این کار تخلف محسوب می‌شود و ناظر بازار با آن برخورد می‌کند. موارد زیر از جمله مصداق‌های معاملات هماهنگ هستند:
- ایجاد رقابت کاذب و هماهنگ‌شده که باعث افزایش یا کاهش قیمت سهام شود.
- استفاده از هر ابزار یا امکانات غیرمجاز اعم از معاملات بورس پر رونق‌تر شد سخت‌افزاری و نرم‌افزاری که موجب از بین رفتن رقابت سالم و منصفانه بین کارگزاران شود.
- خرید یا فروش سهام شرکت‌های با سرمایه، سهم شناور یا حجم مبنای پایین توسط یک یا چند کد معاملاتی مشخص و افزایش یا کاهش قیمت‌ها از این طریق
- هر گونه معامله ساختگی بر خلاف اصول متعارف و گریز از محدودیت‌های مقرراتی بازار
- تحریک طرف عرضه یا تقاضا از یک سو و پر کردن تمام یا بخشی از حجم مبنا یا خرید و فروش ورقه بهادار از سوی دیگر
نکته: طبق دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات اوراق بهادار در فرابورس ایران، سهامدار یا سهامداران عمده که مالکیت ۱ تا ۲۵ درصد از سهام یک ناشر در بازار پایه فرابورس را دارند، برای عرضه هر مقدار از سهام خود در بازار عادی باید از کمیته درج تاییدیه دریافت کنند. همچنین عرضه سهام توسط سهامدار یا سهامداران عمده ناشر در بازار بلوك بازار پایه فرابورس، تنها با دریافت تاییدیه کمیته درج و حسب مورد ارائه تعهد خریدار یا خریداران جدید مبنی بر این که سهام خود را با هر تعداد اوراق بهادار، صرفا بر اساس روش مورد تایید کمیته درج عرضه می‌کنند، امکان‌پذیر است. در صورتی که این ماده قانونی رعایت نشود، مدیر عامل فرابورس می‌تواند معاملات را تایید نکند.
دستکاری در معاملات بورس چه عواقبی دارد؟
همان طور که اشاره کردیم، تمامی این تخلفات مشمول جریمه خواهند شد. در حالت کلی، هر رفتار و اقدامی که به فضای شفاف و منصفانه بازار آسیب برساند، تخلف محسوب می‌شود و ممکن است منجر به مسدود شدن دسترسی مشتریان در بورس شود. نهادها و واحدهای نظارتی همواره بازار را تحت نظر دارند و با استفاده از الگوریتم‌های شناسایی، سفارشات را رصد می‌کنند. در صورتی که یک تخلف شناسایی شود، نهاد ناظر دستوری مبنی بر مسدود‌سازی یا تذکر به مشتری را به کارگزاری ابلاغ می‌کند. در ادامه نمونه متن تذکری که برای مشتریان خاطی ارسال می‌شود را مشاهده می‌کنید:
به علت مغایر بودن سفارشات ارسالی شما با قوانین در نماد دتوزیع در تاریخ ۰۶/۰۷/۹۹ و دستور کتبی نظارت شرکت فرابورس وفق تبصره ماده ۱۲ دستورالعمل اجرایی معاملات برخط مبنی بر وجود شواهد و قرائن بر نقض قوانین و مقررات و یا ایجاد مخاطره در شفافیت و منصفانه بودن بازار به دلیل حذف سفارش فروش خود در پیش‌گشایش، در صورت تکرار این امر دسترسی سفارش‌گذاری آنلاین شما در نمادهای فرابورسی تا اطلاع ثانوی مسدود خواهد گردید. لطفا سفارشات خود را طبق قوانین و موازین معاملاتی ثبت نمایید.»
جرم دستکاری در قیمت بازار یا price manipulation crime در قانون نیز دیده شده و در بند ۳ ماده ۴۶ قانون بورس و اوراق بهادار مصوب آذرماه ۱۳۸۴ به آن اشاره شده است. در این ماده قانونی «هر شخصی که اقدامات وی نوعا منجر به ایجاد ظاهری گمراه‌کننده از روند معاملات یا ایجاد قیمتهای کاذب یا اغوای اشخاص به انجام معاملات اوراق بهادار شود» متخلف محسوب می‌شود. مجازات مربوط به این جرم نیز در همین ماده قانونی ذکر شده است. در مواردی که تخلفات سنگین‌تر باشد و اثر منفی بیشتری بر بازار داشته باشد، به تذکر و مسدود کردن دسترسی بسنده نخواهد شد. البته حقوق‌دانان جرم دستکاری قیمت‌ها را یک جرم مرکب می‌دانند که ابعاد مختلف و گستره وسیعی دارد و پیچیدگی بازار نیز باعث می‌شود تحلیل این جرم مشکل باشد.
مجازات پیش‌بینی شده در ماده ۴۶ قانون بورس و اوراق بهادار به این شرح است:
- سه ماه تا یک سال حبس تعزیری
- یا پرداخت جزای نقدی معادل ۲ تا ۵ برابر سود به دست آمده یا زیان متحمل‌نشده
- یا هر دو مورد
سخن آخر
مصادیق دستکاری معاملات در بازار بورس را با هم بررسی کردیم و شکل‌ها و حالت‌های مختلف سفارش‌ها و معاملات ساختگی و هدفمند را مشاهده کردیم. لازم است فعالان و معامله‌گران بورس توجه داشته باشند که ناظر بازار وضعیت معاملات و سفارش‌ها را کاملا تحت نظر دارد و در صورت مشاهده هر یک از مصداق‌های ذکرشده، با فرد یا افراد متخلف برخورد می‌کند تا بورس یک فضای امن و منصفانه برای فعالیت‌های اقتصادی مولد باقی بماند. با استفاده از خدمات آموزش بورس می‌توانید بدون تخلف و از راه‌های صحیح و اصولی، به کسب سود از بازار بپردازید.
دیدگاه شما